ئەگەر بەغدا قەوارەی هەرێمیش هەڵبوەشێنێتەوە، هێشتا هەر خەتای هەرێمە، دەزانن بۆچی؟!

 

'

ماوەی 11 ساڵە خەڵکی کوردستان بەدەست لێکەوتەکانی پلانە کورتبینیەکەی ئابووری سەربەخۆوە دەناڵێنێ، تا گەیشتە ئەو ئاستەی موچەو قوتی ڕۆژانەشی بکەوێتە مەترسیەوەو تەواوی کایەو سێکتەرەکانی تریش بنکۆڵ ببن و بگەنە لێواری داڕمان. لەو کاتەوە دانوستانی بێ بنەما بەردەوامەو شاندی هەرێم بۆ پینەو پەڕۆی چارەسەری و دەستپانکردنەوە لە بەغدا بێ وچان لە سەفاو مەروا دان. خۆ ئەگەر ناوە ناوەش، کەش و هەوای سیاسی نێوان هەرێم و ناوەند وا بخوازێ بۆ چەند مانگێک بەبێ گرێ موچە لە بەغداوە بنێردرێ، وەک ئەوە وایە نە با بووبێ و نە باران، هەموو شتێک ئاسایی دەردەکەوێ و عێراق دەبێتەوە بە دەوڵەتی نمونەیی فیدراڵی و دیموکراسی، بە پێچەوانەشەوە بەغدا وەک پایتەختی شۆڤینیزمی عەرەبی عەیار 24 ناودەبرێ و دەسەڵاتدارانی هەرێمیش بە نیشتیمان پەروەرو لافی کوردایەتیش لێدەدەن.

شک و گومان لەوە نیە، کە نەتەوەی عەرەب نە دەتوانێ و نە دەشخوازێ کاریگەری بیری شۆڤێنیزمی نەتەوەیی تێپەڕێنێ، گرنگیش نیە سەر بە کام مەزهەب و تائیفەیە، بۆ بەرز ڕاگرتنی عروبە هەمیشە هاودەنگ و تەبان، بەتایبەتیش دژی کورد، بۆیە ئەم بابەتە پێویستی بە شیکاری و تێگەیشتنێکی هێندە قووڵی فەلسەفی نیە بۆ ئەوەی لەو ڕاستیە تێبگەین، بەڵکو سادەترین تاکی کورد ئەو ڕاستیە باش دەزانێ. بەڵام بابەتەکە ئەوە نیە کە دەسەڵاتدارانی هەرێم پاگەندەی بۆ دەکەن! ئەوان لە پێش بەغداش میللەتی خۆیان دادۆشی و سەرخان و ژێرخانی ئابووری وڵاتیان نەهەنگ ئاسا قوتداوە.

با وای دابنێین هەموو ئەو کێشانەی کە لەسەر بودجەی هەرێمی کوردستان و موچەی هاوڵاتیان لە نێوان هەرێم و بەغدا هەیە و ساڵانێکە ناکەونەوە سەر ڕێڕەوی چارەسەری، هیچی کێشەی ئیداری و تەکنیکی و دەستووری نیەو پەیوەندیشی بە پابەندبوونی ئەرکەکانی حکومەتی هەرێمەوە نیە وەک هەرێمێکی فیدراڵی، بەڵکو هەر هەمووی کۆسپ و تەگەرەی سیاسیەو حکومەتی عێراق لەفیدراڵیەت پاشگەز بۆتەوەو نیازی خراپ و دوژمنکارانەی هەیە بەرامبەر بە کورد.... باشە دەسەڵاتدارانی هەرێم لە ماوەی ئەو دەیان ساڵە چ ئامادەکاریەکیان کردوە بۆ گریمانەی پێشهات و قۆناغێکی وا.!؟

بۆیە ئەگەر ویست و ئیرادەی دەوڵەتداریان هەبوایە، دەبوایە پلانی تۆکمەو ستراتیژی ئابووری، سیاسی و سەربازی درێژخایەن دابڕێژن، کە هەموو ئەمانەو زۆر ئەرکی نەتەوەیی و نیشتیمانی مێژوویی تریش، نەک هەر لە دەرگای ئەقڵی نەداون بەڵکو ڕاوێژکارە زۆر و زەوەندەکانی دەورو بەریشیان هەر بە گوێشیاندا نەچرپاندوون، چونکە ئەوانیش ئەقڵیان پێی ناشکێ و بۆ ئەوەش لەوێ نین ڕاوێژێکی بەکەلک پێشکەش بکەن، بەڵکو بۆ وەرگرتنی موچەو ئیمتیازی زەبەلاح لەوێن و لە کاوێژکردن، سەرلەقاندن و دەست لەسەر سنگ دان زیاتر ئەرکی تریان نیە.

من ناگەڕێمەوە بۆ سەرەتای نەوەدەکانی سەدەی ڕابردووی دوای ڕاپەڕین و یەکەمین کابینەی حکومەتی هەرێم، ئەوکاتە حکومەتی تازە دامەزراو هیچ توانایێکی نەبوو و خەڵکی کوردستانیش باش لەوە تێدەگەیشت، هەمووانیش بەچاوی ئومێدەوە لەو حکومەتەیان دەڕوانی و بە دروشمی (سەری بەرز بۆ موچە دانانەوێنین) جوانترین قۆناغی مێژووی تۆمارکرد. من باس لە دوای ڕۆخانی ڕژێم و دامەزراندنەوەی حکومەتی (عێراقی فیدراڵی) دەکەم کە کورد خۆی دەستی باڵای هەبوو لە دامەزراندنەوەی.

لەو کاتەوە باشترین دەرفەت و هەلی مێژوویی بۆ کورد هاتە پێشەوە بۆ دروستکردنی بناغەیەکی بتەوی ئابووری، ئەوەش بەهۆی هاتنی بودجەیێکی شایستەو زەبەلاح کە دەتوانرا باشترین کەلکی لێوەربگیرێ و وردە وردە پەیوەستبوونی هەرێم لە ڕووی ئابووریەوە بە بەغدا زۆر کەمبکاتەوە، بەبێ ئەوەی دەستیش بۆ سامانی ژێر زەوی وەک نەوت و گازیش ببرێ. حکومەتی هەرێم دەیتوانی لە دوو دەیەی ڕابردوو، سەرمایەگوزاری لە کەرتەکانی کشتوکاڵ، پیشەسازی و گەشت و گوزاردا بکات، کوردستان خاوەنی زەوی بەپیت و سەرچاوەی ئاوی زۆرە، کە دەکرا بەشێوەیەکی ستراتیژی بەکاربهێنرێت بۆ گەشەپێدانی کەرتی کشتوکاڵ و کەمکردنەوەی پەیوەستبوون بە هاوردەکردنی بەرهەمی کشتوکاڵی لە دەرەوە. نەک هەر ئەمانەیان نەکرد، بەڵکو خەڵکی گوندەکانیان ناچارکرد ڕوو لە شار بکەن و گەنج و لاوەکانیان بێکارو پیشە هێشتەوە، تا ناچاریان بکەن لە ژێر سایەی هەردوو حزبی دەسەڵاتدار ببن بە پۆلیس و پێشمەرگە، یاخود موچەخۆری بندیوار بۆ گەرەنتیکردنی مانەوەی خۆیان.

لە لایەکی ترەوە حکومەت نەیتوانیوە وەکو پێویست سەرمایەگوزاری لە کەرتی تایبەتدا بکات، هەڵبەتە من مەبەستم کەرتی تایبەتی ڕاستەقینەیە کە هەرگیز ژینگەیەکی تەندروستی بۆ نەڕەخسێندرا، نەک ئەو بەناو کەرتە تایبەتەی کە ئێستا هەیەو خاوەندارێتیەکەی بۆ هەردوو حزبی دەسەڵاتدار و دارو دەستەو کەسانی نزیکی خۆیان و بنەماڵەکانیان دەگەڕێتەوە. حکومەت دەیتوانی سیاسەتەکانی وەک کەمکردنەوەی باج، پێدانی قەرزی کەم سوود و دابینکردنی ژێرخانی پێویست جێبەجێ بکات بۆ هاندانی کەرتی تایبەت. بەمەمەش دەیتوانی هەلی کار زیاتر بڕەخسێنێ، ژمارەی فەرمانبەرانی حکومەت کەم بکاتەوە و داهاتی ناوخۆیی زیاد بکات. جگە لەوە هەتا ئەمڕۆش سیستمی باجێکی پێشکەوتووی دروست نەکردووە کە بتوانێت داهاتی ناوخۆیی پتەو بەدی بهێنێت. لە کاتێکدا کۆمپانیا گەورەکان و کەرتی بازرگانی دەتوانن باج بدەن، ئەم سەرچاوەی داهاتە بە شێوەیەکی گونجاو بەکارنەهێنراوە. سیستمی باجی شەفاف و دادپەروەرانە دەیتوانی بەشێک لە بودجەی پێویست بۆ مووچەکان و خزمەتگوزارییەکان دابین بکات، بەبێ ئەوەی بارگرانی زیاتر بخاتە سەر هاووڵاتییە ئاساییەکان، بە ڵام نەک ئەمانە نەکراون، بەڵکو تا ئێستا سندوقی خانەنشینی هەر بوونیشی نیە، لەگەڵ ئەوەی بەردەوام پشکی بەشداری خانەنشینی لە موچەخۆران دەبڕدرێت، بێئەوەی بزانرێت ئەم پارانە بۆ کوێ دەڕوات.!!!

هەڵکشانی بەردەوامی گەندەڵی و نەبوونی شەفافیەت لە بەڕێوەبردنی دارایی و سەرچاوەکانی داهاتی هەرێم، یەکێک لە گەورەترین ئاستەنگەکان بووە بۆ گەشەپێدانی ئابووری. حکومەتی هەرێم نەیتوانی سیستمی دارایی و بانکییەکی پتەو دروست بکات کە بتوانێت داهاتی نەوت و بودجەی حکومەت بە شێوەیەکی شەفاف بەڕێوە ببات، هەروەها بەبانکیکردنی مووچە لە ڕێگای بانکی متمانەپێکراو، دەبوو زۆر زووتر جێبەجێ بکرێت بۆ کەمکردنەوەی گەندەڵی و دڵنیابوون لە دابەشکردنی دادپەروەرانەی مووچە.

یەکێک لە کەمتەرخەمییە هەرە کوشندەو گەورەکانی حکومەتی هەرێم نەبوونی فەندێکی سەروەری بووە، بۆ کۆکردنەوەی داهاتی نەوت و سەرمایەگوزاریکردن بە شێوەیەکی درێژخایەن. وڵاتانی وەک نەرویج، کوەیت، ئیمارات و قەتەر ئەم جۆرە فەندانەیان دروست کردووە بۆ پاراستنی سەروەتی نەوت و بەکارهێنانی لە کاتی قەیرانە ئابوورییەکاندا. حکومەتی هەرێم ئەگەر ئیرادەی دەوڵەتداری هەبوایە، دەیتوانی لە ساڵانی داهاتی زۆری نەوت بەشێک لە داهاتەکان کۆبکاتەوە و سەرمایەگوزاری پێوەبکات لە پڕۆژە ناوخۆیی و نێودەوڵەتیەکاندا، بەمەش دەیتوانی بودجەیەکی پتەو بۆ دابینکردنی مووچە و پرۆژە گەورەکان فەراهەم بکات، بەتایبەت لە کاتی کەمبوونەوەی داهات و هاتنەپێشی قەیرانی ئابووری یاخود کەوتنە کێشە لەگەڵ حکومەتی ناوەندی، وەک ئەم دەساڵەی ڕابردوو.

نەبوونی دەستوور، گووتاری هاوبەشی کوردستانی، سوپایەکی نیشتیمانی یەکگرتوو، ملبادانی یەکترو داڕشتنی پەیوەندیە ئیقلیمیەکان لە سەر بنەمای بەرژەوەندی حزبی و مانەوەیان لە دەسەڵات، فاکتەرێکی تری کوشندەیە بۆ ڕۆچوون و نقومبوونی زیاتر لە قەیرانەکان و دەرکەوتنیان بە پەرتەوازەیی، بێهێزی و نەبوونی هیچ کارتێکی فشار لە دەستیان، داشی دوژمنان سوارتر دەکات لە بەرامبەریان.

ئەگەر ویست و ئیرادە و ئەقڵیەتی دەوڵەتداری بوونی هەبوایە، ئامادەکاری و پلانی ستراتیژی تۆکمە بۆ هەموو ئەوانەی لە سەرەوە باسمکردن، دەبوونە بناغەو بنەمای پێگەیێکی بەهێزی نیشتیمانی لە بەرامبەر هەر ئەگەر و پێشهاتێکی نەخوازراو بۆ حکومەتی هەرێم، ئەوکات پێگەی هەرێم لەوپەڕی بەهێزیدا دەبوو و ئەو دۆخەی ئێستا هەیە تەواو پێچەوانە دەبۆوە، بەجۆرێک هەرێم منەتی بە بودجەو موچەی بەغدا نەدەما و کارتەکانی فشاری زۆر زیاتر و بەهێزتریش دەبوون بەرامبەر بە حکومەتی ناوەندی، دەیتوانی فشاری توندی بخاتە سەر و داوای جێبەجێکردنی هەموو ئەو ماددە دەستوریانە بکات کە حکومەتی عێراق خۆی لێ نەبان کردوون، وەک ماددەی 140 و ڕاگرتنی تەعریب لە ناوچە کوردستانیەکانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێم، قەرەبووکردنەوەی ئەنفال و هەڵەبجە، چارەسەرکردنی کێشەکانی هێزی پێشمەرگەو داواکردنی پشک و بەرکەوتەی هەموو ئەو جۆرە چەکانەی کە سوپای عێراق هەیەتی.

لە هەمبەر ئەم داوایانەو زۆری تریش، هەرێم دەیتوانی هەڕەشەی کشانەوەی تەواوەتی لە حکومەت و پەرلەمانی عێراق بکات، نەک ڕۆژانە وەفدی هەرێم لەبەر دەرگای بەغدا بکەوێ بۆ دەرۆزەی موچە، کە ئەمە وەک شکاندنی شکۆی نەتەوەیەک لێکدەدرێتەوە.