نوسەرو لێکۆڵەری سیاسی، پرۆفیسۆر دکتۆر سالار باسیرە، لە چاوپێکەوتنێکی تایبەتی ڕۆژنیوزدا تیشک دەخاتە سەر بارودۆخی ئەمڕۆی کوردستان و ئەو کیشە ئابوری و سیاسیانەی لە ناوچەکەدا بەڕێوەدەچن و ڕایدەگەیەنێت، بەسەردانی وەفدەکەی بەغدا هەرێم دانی بە هەرەسی سیاسەت و ئابوری خۆیدا نا،
باسیرە باس لە هۆکاری قەیرانەکانی هەرێمی کوردستان و داخستنی سنوری سێمێلکا دەکات و دشڵێت کە حکومەت و پەرلەمان تەنها شکڵین و لە پشت ئەوانەوە بنەماڵەو خێزان حکومی هەرێمی کوردستان دەکەن.
ئەو پۆفیسۆرەی کورد لەسەر گۆشەگییرکردنی عەبدوڵا ئۆجالان لەلایەن تورکیاوە دەدوێت و ڕایدەگەیەنێت: پرۆژەکانی ئۆجالان تەنها بۆ کورد و کوردستان نەبووە، بەڵام تورکیا نایەوێت فکری ئۆجالان بێتە دەرەوە و باس بکرێت، چونکە کاریگەری زۆری دەبێت، بەڵام وەک دەبینین ئۆجالان لەسەر حسابی ژیانی خۆی، مۆراڵ بە گەلی کورد دەدات.
دەقی چاوپێکەوتنەکە:
قەیرانەکانی باشوری کوردستان بۆچی بەم ڕۆژە گەیشتووە؟
"بیست و پێنج ساڵ دەرفەت هەبوو بتوانن ژێرخانێکی ئابوری درووستبکەن"
د. باسیرە:"ئەم قەیرانە بەپلەی یەکەم دەگەڕێتەوە بۆ شکستخواردنی دەسەڵاتی کوردی، ٢٥ ساڵ دەرفەت هەبوو کەبتوانن ژێرخانێکی ئابوری باش درووستبکەن، باری سیاسی و ئابوری خەڵک بەشێوەیەکی باش بڕەخسێن، بەڵام دەسەڵات سەرکەوتوونەبوو، بۆیە دەتوانین بڵێین لە ئێستادا ئەم دەسەڵاتە شیاوی ئەوەنییە فەرمانڕەوایی هەرێمی کوردستان بکات.
بە بڕوای تۆ کەناتوانن هەرێم بەڕێوەببەن، چۆن بانگەشە بۆ دەوڵەتی کوردی دەکەن؟
"دەسەڵات ناتوانێت هەرێم بەڕێوەببات و بانگەشە بۆ دەوڵەتبوون دەکات"
باسیرە: لەکاتێکدا ئەم دەسەڵاتە ناتوانێت هەرێم بەڕێوەببات، لایەنێکی وەک پارتی بانگەشەی بە دەوڵەتبوون دەکات، دەوڵەت درووستکردن زەمینە سازی دەوێت، هەروەها کۆمەڵێک فاکتەری گرنگ هەیە کە دەبێت بەو ئاراستەیەدا بڕوات، هەرچەندە ئەوە تەنها پڕوپاگەندەیەکی ئەو حزبەیەو هیچیتر، چونکە برودۆخەکە لە نێودەوڵەتیدا هیچ کاتێک لە ئێستادا ئەوە ناخوازێت.
تا ئێستا بایەخ بە دەوڵەتداری دراوە، یان هەر لە چوارچێوەی بانگەشەدا بووە؟
"بایەخ بە دەوڵەت بدرایە ئێستا چەند کارتێکی بەهیزمان دەبوو"
د،باسیرە: هەرچەندە وەک وتم هیچ کاتێک بارودۆخ بۆ ئەمە لە بار نییەو زەمینە سازی بۆنەکراوە، چونکە بایەخی پێبدرایە هیچ نەبێت ئێستا چەند کارتێکی بە هێزی ئابوری و سیاسی سیاسی بەدەست حزبەکانی هەرێمی کوردستانەوە دەبوو، ئەوکاتە دەمانتوانی بە هێزەوە بچینە پێشەوە بۆ دانوستانەکان، ئەمەش هەمووی بۆ فەشەلهێنانی دەسەڵات و سیاسەتی هەرێمی کوردستان دەگەڕێتەوە.
ئایا تا چەند هەرێمی کوردستان توانیویەتی سود لە سامانی سروشتی ببینێت، بەتایبەت سیاسەتی هەناردەکردنی نەوت چۆن هەڵدەسەنگینن؟
"سیاسەتی نەوت لە هەرێمدا شکستی هێناوە"
باسیرە: ئەوەش بێگومان شکستی هێناوە لە هەرێمی کوردستاندا، ئەویش بەهۆی سیاسەتێکی هەڵەوە کە پارتی و یەکێتی لێی بەرپرسیارن، ئەمەش لەکاتێکدایە، پارتی بانگەشەی ئەوەی دەکرد کە ئابوری سەربەخۆ دروستدەکەن پشت بەستن بە نەوت، بەڵام دەرکەوت سەرکەوتوو نەبوون و لە پیادەکردنی سیاسەتێکی ئابوری نەوتیدا.
ئەی داهاتی ئەو نەوتەی هەناردە دەکرێت بۆ نەتوانراوە سودی لێببینرێت؟
"داهاتی نەوت دەچێتە گیرفانی چەند کەسێکەوە"
د. باسیرە:"هەموو ئەو داهاتەی بەدەست دێت لە فرۆشتنی نەوتدا، کە دەتوانم بڵێم هەرزان فرۆشتن و تاڵانکردنی نەوتدا، دەچێتە گیرفانی چەند کەسێکەوە نەک حزبیش، چونکە لێرە حزب بووتە ئامانج نەک ئامراز، بۆیە چووەتە گیرفانی تاک و خێزانەوە لە هەردوو زۆنی زەرد و سەوز، ئەوەشی دراوە بەخەڵک لە وکاتە بودجە لە عێراقەوە دەهات بەشێکی زۆرکەمی بودجەکەبووە.
"تورکیا لە هاوڵاتیان زیاتر سودمەندبووە لە نەوتی هەرێم"
هەر لەسەر داهاتوو سیاسەتی نەوتی هەرێم سالار باسیرە وەهای وت: نەوتی هەرێم بووەتە سەرچاوەی دەوڵەمەندبوونی چەند کەسێک، هەرەها تورکیا سودمەندی سەرەکی بووە لە نەوتی هەرێم، بەجۆرێک زیاتر لە هەرێمی کوردستان ئەوان سودمەنتربوون، ئەویش لەو هەناردانەی نەوت بەشێوەیەکی تاڵانکاری بە تورکیا.
ئەگەر بەوشێوەیەش بەتاڵان فرۆشرابێت، ئایا پارەی ئەو بەشە فرۆشراوە چی بەسەر هاتووە؟
"٢٥٠ ملیارد دۆلار ڕەوانەی بانکەکانی دەرەی وڵات کراون"
د. باسیرە: ڕاپۆرتە نێودەوڵەتییەکان باسلەوەدەکەن، سەرکردە سیاسیەکانی هەرێم کە ٢٥٠ ملیارد دۆلاریان ڕەوانەی دەرەی هەرێم کردووە، ئەوەش داهاتی ئەو نەوتەیە بێگومان، جگە لەوەش دەسەڵاتی هەرێم دەستیان بەسەر سەروەت و سامان و موڵک و ماڵ و پرۆژەیەکی زۆردا گرتووە، وەک ئەوەی ئەم وڵاتە موڵکی چەند بنەماڵەو خێزانێک بووبێت، ئەمەش بووە بەهۆی گەورەترین زیان بۆ گەل.
کەواتە هۆکاری نەبوونی پارەو خۆپیشاندانەکانیش ئەو تاڵانیەیە باستان کرد؟
"ئەگەری ڕاپەڕینیش هەیە لە هەرێمدا"
د.باسیرە: بێگومان خۆپیشاندانەکان ناڕەزایی و توڕەیی خەڵکە، نەک هەر خۆپیشاندان، بەڵام ئێستا بارودۆخەکە بەوە گەیشتووە کە ئەگەر بارودۆخەکە وا بەردەوامبێت ئەوە ئەگەری ڕاپەڕینێکی سەرتاسەری لە باشوری کوردستاندا هەیە، بەڵام ئەوەی هەیە ئەوەیە تا ئێستا نەتوانراوە دەنگە ناڕازییەکان یەکبخرێت، بۆ ئەوەش پێویستی بە کۆمەڵێک گەنجی بوێر و ڕۆشنبیر هەیە کە دەنگە ناڕازییەکان لە ژێر چەترێکدا کۆبکاتەوە.
تا ئێستا دەسەڵات وەڵامێکی وای خەڵکی نەداوەتەوە کە متمانەی پێبکەن، ئایا بێباکی دەسەڵاتە؟
"دەسەڵات هەستی بە مەترسییەکان کردووە"
د.باسیرە: من پێم وایە ئەم بارودۆخە دەرئەنجامێکی خراپی لێدەکەوێتەوە، دەسەڵاتیش زۆرباش درکی بەمەترسیەکانی کردووە، لەبەر ئەوە دەترسێت لەو دەنگە ناڕەزاییانە، لە هەمانکاتیشدا ئامادەنین چاوێک بە خۆیاندا بخشێننەوە، ڕیفۆرم بکەن.
بە بڕوای تۆ ئەم دەسەڵاتەی ئێستا هەیە توانای ڕیفۆرمی ماوە؟
"ڕیفۆرم بە دیکتاتۆر ناکرێت"
د.باسرە: من باوەڕم وایە ڕیفۆرم بە سیستەمی دیکتاتۆر ناکرێت، چونکە سیستەمە دیکتاتۆرەکان ئەگەر ڕیفۆڕمی ڕاستەقینە بکەن، ئەوە دەسەڵاتی خۆیان هەرەس دەهێنێت و دەڕوخێت، چونکە خۆیان بەشێکی گەورەی گەندەڵییەکانن.
بەشێکی لایەنە سیاسیەکان و هاوڵاتیان داوا دەکەن نەوتی هەرێم لە ڕێگەی ناوەندە هەناردەبکرێتەوە، بۆ چوونی ئێوە چییە لەو ڕووەوە؟
"تا لەگەڵ عێراقدا بمێنیەوە نەوت لەوێوە هەناردەبکرێت باشترە"
د.باسیر: مادام ئێمە وەک هەرێمی کوردستان دەمانەوێت لە ناو دەوڵەتی عێراقدا بمێنینەوە، یان تا ئەو کاتەی دەمێنینەوە، ناچارین مامەڵە لەگەڵ حکومەتی مەرکەزیدا بکەین، لەلایەکیشەوە بەغدا داوا دەکات نەوت لە ڕێگەی ئەوانە هەناردە بکرێت، بۆ ئەوەی وەک ساڵانی ڕابردوو بودجەی هەرێمی کوردستان بنێرن، بەڵام دیارە ئەم سەرکردانە چاویان ئەوەنە لەسەر داهات و ئابوری نەوتە، دەیانەوێت بەدەر لە بەغدا نەوت بفرۆشن و داهاتێکی زیاتریان هەبێت.
بەڵام سەرکردایەتی سیاسی کورد هۆکاری ئەوەیان بۆ بەدەستهێنانی ئابوری سەربەخۆ گەڕاندووەتەوە؟
"ئابوری هەرێم هەرەسی هێناوە"
د. باسیرە: ئەگەر نەوتەکە لە ڕێگەی بەغداوە هەناردە بکرێت، ئەوا ئەوانیش ناچارن بودجەی هەرێم بنێرن، بەڵام وەک ئەوەی دەبینین ئێستا نەوت بە هەرزان و تاڵان بە ئاشکراو بە قاچاخ دەرێتە تورکیا، لێرەشدا ئەو سیاسەتی ئابوری سەربخۆییەیان فەشەلی هێنا.
لە ئێستادا وەفدەکانی هەرێم بە سەرکرادایەتی بارزانی گەڕاونەتەوە بەغدا، ئایا هۆکاری هەرسهێنانی سیاسەتی ئابوری هەرێمە؟
"بەسەردانی وەفدەکەی بەغدا هەرێم دانی بە هەرەسی سیاسەت و ئابوری خۆیدا نا"
د.باسیرە: وەک وتم سیاسەتی نەوتی ەرێم هەرەسی هێناوە، ئێستا ناچاربوون ڕووبکەنەوە بەغدا، ئەوە داننانێک بوو بە هەرەسهێنانی سیاسەتی نەوت و ئابوری هەرێم، هەروەها جۆرە تەسلیمیەتێک بوو بە بەغدا.
ئایا ئەو وەفدەی سەردانی عەبادی کرد، تەنها هۆکاریان بودجەو هەناردەی نەوت بوو؟
"پارتی بە ئاشکرا نوێنەرایەتی سیاسەتی ئەردۆغان دەکات"
د.باسیرە، بارزانی سەرۆکایەتی وەفدەکەی کرد، ئەوانەی لەگەڵی بوون تەنها شتێکی ڕەمزی بوو، لە سیاسەتەکانیاندا شتە نهێنییەکان زۆرن، ڕەنگە ئێمە نەتوانین هەمووی بزانین و لە داهاتوودا ئاشکراببن، بەڵام بەبڕوای من جگە لە نەوت، هۆکارێکی سەردانەکەی بارزانی ئازادکردنەوەی موسڵ و بەشداربوونی پەکەکەبووە لەو پرۆسەیدا، چونکە پارتی بە ئاشکرا نوێنەرایەتی سیاسەتی ئەردۆغان دەکات، ئەگەر نا چ پێویستبووە بارزانی بەجیا و بێ ئاگاداری ئەوانەی لەگەڵی بوون لە گەڵ عەبادیدا کۆببێتەوە.
وەک لێکۆڵەرێک، تا چەند گرنگە کورد بەشداری ڕزگارکردنەوەی موسڵ بکات؟
"ئەگەر بۆ خزمەتی بنەماڵەیەک بێت، پێشمەرگە بەشداری شەڕی موسڵ نەبێت باشترە"
د.باسیرە: وەک باسدەکرێت پێشمەرگە بەشداری بکات و دواتر بکشێتەوە، بە بڕوای من کورد بەشێوەیەک بەشداری بکات یەکدەنگانە بچێتە پێشەوە، ئەگەر بەرژەوەندی گەلی کوردی تێدابوو، ئەوا بەشداری بکات، بەڵام ئەگەر بەرژەوەندی حزب و بنەماڵەیەک بێت ئەوا بەشدارنەکردنی باشترە.
دەوترێت یەکێکیتر لە بابەتی سەردانەکی بارزانی بۆلای عەبادی نەوتی کەرکوک بووە، ئایا سیاسەتی کورد لە کەرکوکدا چۆن شرۆڤە دەکەن؟
"کەرکوکیەکان ئێستا بەغدایان پێباشترە"
د. باسیرە: لەم ڕۆژانەدا سیمیارێکم لە کەرکوک هەبوو، چەند هاوڵاتیەکی ئەوشارەم دواند، بەداخەوە ئەوان دەڵێن سیاسەتی پارتی و یەکێتی لە کەرکوکدا نەیتوانیوە ببێتە نمونەیەکی جوان بۆ هاوڵاتیان، ئەو نەوتەشی لەوێوە هەناردە دەکرێت بەداخەوە بەشێوازێکی مافیایی دەفرۆشێت و هاوڵاتیان هیچ سودێکیان لێ نەبینیوە، بۆیە بەهۆی هەبوونی مووچەوە لەکاتی خۆیدا، کەرکوکیەکان لە ئێستادا هێندە توڕەن بەغدایان لە هەرێم لاباشترە.
ئێوە سیمینارێکتان بەڕێوەبردووە سەبارەت بە درووستکردنی چەند کانتۆنێک لە هەرێم، ئایا ئەوە چارەسەرە لە ئێستادا؟
"حکومەت و پەرلەمان شکڵین، لە پشتەوە سیستەمی بنەماڵە و خێزان حکومەدەکات"
د.باسیرە: من پرۆژەیەکم هەیە بەناوی بەکانتۆنەکانی هەرێم، پرۆژەکە جیابوونەوە نییەو لەگەڵ دەستوری عێراقیشدا دەگونجێت، ئامانج لە پرژە باشکردنی گوزەرانی هاوڵاتیان و نەهێشتنی ئەم دوو ئیدارەییەیە، چونکە دەزانین ئێستا دوو ئیدارە هەیە و کە دوو حیزب خاوەن ئیدارەو میلیشیا و ئابوری خۆیانن و دەستیان گرتووە بەسەر دوو دەڤەرەدا، ئەوانەش کە هەن وەکو پەرلەمان و حکومەت تەنها ئەوەیە ئیشیان پێیان هەیەو شتێکی شکڵین، چونکە ئیشیان بەناوەکەی هەیە، بەڵام لە پشتەوە سیستەمێک حکوم دەکات، کە سیستەمی بنەماڵە و خێزانە، لەبەر ئەوە ئەو پرۆژەیە دەکرێت چارەسەرێک بێت، بۆ نمونە، بادینان دەتوانێت ببێتە کانتۆنێک، یان هەولێر و کەرکوک هەر پارێزگایەکیتر، لەوەدا جگە لە ئیدارەدان ئەو ناوچانە لە کلتوریشدا جیاوازن، بەڵام دەبێت ئەمانە هەموویان لەناو یەکێتییەکی نەتەوەیی و نیشتیمانیدا ڕێکبخرێت، ئەوەش لە پرۆسەکەدا بەوردی باسم کردووەو هیچ پەیوەندی بە ناوچەگەرێتیشەوە نییە.
شەنگال چۆڵکراو هەپەگە شەنگالی لە کارەساتی گەورەتر پاراست، ئێستا پارتی کار بۆ ئەوەدەکات کە هەپەگە شەنگال چۆڵبکات، ئایا شەنگال پێویستی بە گەریلا نەماوە؟
"ئاشکرایە پارتی پارتی چارەنووسی ئێزدییەکانی دایە دەست داعش، گەریلاش نەبوایە تراژیدیایەژی گەورەتردەبوو"
د. باسیرە: لە ئاستی ناوخۆ و نێودەوڵەتیشدا زۆر ڕوون و ئاشکرایە کێ توانیویەتی ڕۆڵێکی شۆڕگێڕانەی هەبێت و گەلی ئێزدی بپارێزێت، کێش دەستی هەبووە لە مەسەلەکاندا و ژێربەژێر لەگەڵ داعشدا کۆبوەتەوە، کێ بەرژەوەندی لەگەڵ ئەوەدا هەبووە داعش بهێنێت، لەبەر ئەمانە مەسەلەی شەنگال ئاسشکرایە کە ئەوە پارتی دیموکراتی کوردستان- عێراق بوو، چارەنووسی ئێزدیەکانی دایە دەست داعش و ئەو کۆمەڵکوژییەی بەدواوە هات، چونکە ئەوان بێ تەقەکردن چۆڵیانکرد، ئەگەر گەریلاکانی هەپەگە نەبوایەن ئەوە تراژیدیای ئێزدییەکان زۆر گەورەتر دەبوو.
ئایا ئێزدیەکان بەو هەوڵەی پارتی رازی دەبن کە داوای کشانەوەی گەریلا دەکات لە شەنگال؟
"ئێزدییەکان هیچ باوەڕییەکیان بە پارتی نەماوە"
د.باسیرە: نەخێر، چونکە ئێزدییەکان هیچ باوەڕییەکیان بە پارتی نەماوە، بەڵکو ئەوەی ئێستا جێی متمانەی گەلی ئیزدییە ئەو هێزانەن کە شۆڕشگێڕانە توانیویانە ئەوان بپارێزن، ئەوانیش گەریلاکانی یەپەگە و ئەو شەڕڤانانەن ئێزدییەکان خۆیان درووستیان کردووە.
کەواتە لە ئێستادا گەریلاکان بۆ پشتیوانی پێشمەرگە پێویستن؟
"پەکەکە هاوشانی پێشمەرگە ئامادەیە بۆ ڕزگارکردنەوەی موسڵ"
د.باسیرە: ئێستا گەریلاکانی پەکەکە ئامادەییان پیشانداوە بە چەند هەزارێک گەریلاوە بەشداری ڕزگارکردنی موسڵ بکەن هاوشانی پیشمەرگە، بەڵام وەک دەبینین تورکیا بە هەوڵی چەند لایەنێک هەوڵی ڕێگری لەبەشداربگوونی پەکەکە دەکات بە بیانووی بێ بنەما و گوایە پەکەکە تیرۆرستە، بەڵام وەک پەرلەمانتارێکی نەمسا ئاڵای پەکەکەی بردە ناو پەرلەمانەوەو وتی (پەکەکە تیرۆرست نییە و ئەوە تورکیایە دەبێت بچێتە ناو لیستی تیرۆرەوە)، لەبەر ئەمانە ڕۆژێک دێت دەبێت تاوانباران و ئەوانەی کۆمەڵکوژییان کردووە بخرێنە قەفەزی دادگاوە.
وەک لێکۆڵەرێکی سیاسی، هەڵوێستی هەرێمی کوردستان بەرامبەر ڕۆژئاوای کوردستان چۆن هەڵدەسەنگێنیت؟
"پارتی نوێنەرایەتی تورکیا دەکات لە هەرێم"
د.باسیرە: بەداخەوە ماوەیەکی درێژە پارتی سنوری سێمێلکای داخستووە، ئەمەش بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە پارتی نوێنەرایەتی دەوڵەتی تورکیا دەکات لە هەرێمی کوردستان، ئەوانەی دەیکەن بەرامبەر ڕۆژئاوا لەو چوارچێوەیەدایە، هیچ کاتێکیش ئەو کارانە ناکەونە خمەت ئەو گەلە شۆڕشگێڕەی ڕۆژئاوای کوردستانەوە.
کەواتە شیکردنەوەتان بۆ ئەم سیاستەی پارتی چییە؟
"ئەو سیاسەتەی پارتی بەرامبە ڕۆژئاوای کوردستان دەیکات سیاسەتێکی بە عسیانەیە"
د.باسیرە: ئەم سیاسەتەی پارتی بەرامبە ڕۆژئاوای کوردستان دەیکات سیاسەتێکی بە عسیانەیە، کە لایەک خۆی بەکورد دەزانێت و دژی بەشێکی گەلەکەی خۆی لە پارچەیەکیتر کاردەکات، ئەوە مایەی قەبوڵکردن نییە، چۆن گەلێک خەبات بۆ ئازادی خۆی دەکات و تۆش نوێنەرایەتی داگیرکەران دەکەیت و کار بۆ لەناوبردنی دەکەیتم، بەڕاستی من ئەمە وەک ئەوە دەبینبم کە نازییەکان بەرامبەر جولەکەکان کردیان، چونکە ئەو لە بری پشتگیری دژایەتی دەکات و هاوڵاتیانی کورد لەو پارچەیە برسی دەکات، خەندەق لێدەدات، ئەتوانم بڵێم ئەم کارانەش نوێ نییە لای پارتی، بەڵکو هەر لە مێژەوە ئەوان ئەم دەوڵەت و ئەو دەوڵەت دەکەن لە پێناو دەسەڵاتی خۆیاندا، ئەوان دەچن پارە وەردەگرن بۆداژایەتی نەک تەنها ڕۆژئاوا، بەڵکو باکوری کوردستانیش.
دۆخی کورد و سیاسەتی ئەردۆغان بەرامبەر پرسی کورد چۆن هەڵدەسەنگێنن؟
"ئەردۆغان دەیەوێت ببێتە سەدامێکیتر"
د.باسیرە: ئەو سیاسەتەی ئەردۆغان و ئاکەپە ئێستا پەیڕەوی دەکەن ئەوەیە ئەردۆغان دەیەوێت ببێتە دیکتاتۆرێکی ڕەها، دەیەوێت ببێتە سەدام حسێنێکیتر، نەک هەر شەڕی کورد، ئێستا شەڕی گیولەنیش دەکاتم هەرەها هێرشەکانی سەر بارەگاکانی هەدەپە و دوورخستەنەوەو دەسگیرکردنی مامۆستایانیش لە باکور لە هەمان چوارچێوەدابووە، ئەوانەش هەموو جیهان دەزانن، بەڵام بەرژەوەندی زلهێزەکان مامەڵە زۆر جار لەگەڵ دەوڵەتاندا دەکەن، بەڵام بەپێی پێویستیش مامەڵە لەگەڵ هێزەکە کاریگەرییەکاندا دەکەن، وەک باکوری کوردستان و ڕۆژئاوای کوردستان، ئەگەریش تورکیا بۆی بکرایە ڕۆژئاوا و باکوریشی تەخت دەکرد، بەڵام بیگومان دەبێت ئەوەش بزانێت کە رووبەڕروی کێ دەبێتەوە.
نزیکەی دوو ساڵە عەبدوڵا ئۆجالان لە لایەن دەوڵەتی تورکەوە گۆشەگیرکراوە، خوێندنەوەتا بۆ ئەوە چییە؟
"سەرەڕای گۆشەگیرکردنی لە دووساڵی ڕابردوودا، ئۆجالان چەندین پرۆژەی هەبوو بۆ ئاشتی"
د.باسیرە: دیارە سەرەڕای گۆشەگیرکردنی لە دووساڵی ڕابردوودا، سەرۆک ئۆجالان چەندین پرۆژەی گرنگی هەبوو بۆ ئاشتی، بەڵام تورکیا ئەو کاتە کاری پێی هەبوو وەک یارییەک بەکاری بێنێت بۆ پڕوپاگەندەیەکی نیوەدەوڵەتی، بۆئەوەی زیاتر خۆی بەهێز بکات، وەک ئەوەی ئەمڕۆ دبینین لە جیاتی ئاشتی، دەولەتی تورک بەردەوامە لە کۆمەلکوژکردنی گەلی کورد.
ئۆجالان تونیویەتی چ ڕۆڵێک بگێڕێت لە گۆڕەپانی سیاسی ناوچەکەدا؟
"ئۆجالان لەسەر حسابی ژیانی خۆی مۆراڵ بە گەلی کورد دەدات"
د.باسیرە: ڕۆڵی ئۆجالان زۆر گەورەبووە بۆ ئاشتی، هەر لەو جوارچێوەدا پرۆژەکانی تەنها بۆ کورد و کوردستان نەبووە، بەڵام دەوڵەتی تورک نایەوێت فکری ئۆجالان بێتە دەرەوە لە زیندان و باسی بکرێت، چونکە کاریگەری زۆری دەبێت، بەڵام وەک دەبینین ئۆجالان چ کەسایەتییەکی خۆراگرە و لەسەر حسابی ژیانی خۆی مۆراڵ بە گەلی کورد دەدات، هەربۆیە تورکیاش ناتوانێت زیانی پێبگەیەنێت چونکە باجەکەی زۆر قورس دەبێت، ئاشکراشە ئەمڕۆ یان سبەی، سەرۆک تورکیا هەر ناچاری سەرۆک ئۆجالان دەبێت.
نڤیسکار و لێکۆنینەرێ کورد پرۆفەسۆر در. سالار باسیرە د ھەڤپەیڤینەکی تایبەت دە بەھسا رەوشا نھا کوردستانێ کر. باسیرە بال کشاند ل سەر تەجریدا ل ئیمرالیێ و دیار کر کو پرۆژەیێن ئۆجالان نەتەنێ ژ بۆ کوردانە و گۆت کو ترکیە ناخوازە فکرێن ئۆجالان دەرکەڤە ژ دەرڤە.
سۆران ھسێن / سلێمانی
نڤیسکار و لێکۆنینەرێ کورد پرۆفەسۆر در. سالار باسیرە د ھەڤپەیڤینێ دە ل سەر سەدەمێ کریزێن ئابۆری و سیاسییێن ل ھەرێما کوردستانێ، گرتنا دەریێ سێمالکا ژی ئاخڤی و دیار کر کو ھکوومەت و پارلامەنتۆ تەنێ شەکلی نە و مالباتەک دەستھلاتداریا ھەرێما کوردستانێ دکە.
پرۆفەسۆر در. سالار باسیرە ل سەر تەجریدا ل سەر رێبەرێ پککعێ ئابدولاھ ئۆجالان وھا گۆت؛ "پرۆژەیێن ئۆجالان تەنێ ژ بۆ گەلێ کورد و کوردستانێ نینە. لێ ترکیە ناخوازە فکرێن ئۆجالان بێن ژ دەرڤە و بێ بەھس کرن. ژ بەر کو وێ ب باندۆر بن. لێ دیسان ئۆجالان ب ژیانا خوە موورالێ ددە گەلێ کورد."
بەرفرەھیا ھەڤپەیڤینا لگەل نڤیسکار و لێکۆنینەرێ کورد پرۆفەسۆر در. سالار باسیرە وھایە؛
سەدەمێن کریزێن باشوورێ کوردستانێ ئەڤقاس کووربوویین چنە؟
٢٥ سال دەرفەت ھەبوون بنگەھێن ئابۆری چێبکن
سەدەمێ سەرەکەیێ ڤێ کریزا ل ھەرێما کوردستانێیە بنکەتنا دەستھلاتداریا ٢٥ سالانە. ٢٥ سال دەرفەت ھەبوون ژ بۆ بکارن دەرفەتێن ئابۆری و بنگەھەکێ ژێرە چێ بکن. ژ بۆ رەوشا سیاسی و رەوشا ئابۆریایا خەلکێ ب رەنگەکی باش بچە. لێ دەستھلات ب سەرکەتی نەبوو. ژ بەر ڤێ یەکێ دکارین بێژن دەستھلات قابیلەتا وێ نینە ھەرێما کوردستانێ ب رێڤە ببە.
ل گۆری دیتنا وە د دەمەکی کو نکارن ھەرێما کوردستانێ ب رێڤە ببن دە چاوا بانگا ئاڤاکرنا دەولەتێ دکن؟
وێ دەولەت نەکارە ھەرێما کوردستانێ ب رێڤە ببە
د دەمەکی کو ئەڤ دەستھلاتدار نکارە ھەرێما کوردستانێ ب رێڤە ببە، ئالیەک وەکە پدکعێ پرۆپاگاندەیا دەولەتبوونێ دکە. ژ بەر کو دەولەت زەمینەک دڤێ و دڤێ زەمین ژێرە بێن چێکرن. ھەروھا ھەژمارەک فاکتۆرێن گرینگ ھەنە دڤێ لگۆری وان بێ مەشاندن. ئەڤ یەک پرۆپاگاندەیا وێ پارتیێیە و ژ دەرڤەیی ڤێ تشتەک دن نینە. ژ بەر کو د قاخا ناڤنەتەوی دە ژ بۆ ڤێ یەکێ نەگوونجاوە و دەمەکە وھا تشتەک وھا ناخوازن.
ھەیا نھا گرینگی ب دەولەتبوونێ دانە یان تەنێ د چارچۆڤەیا پرۆپاگاندەیێیە؟
ھەر چەند من گۆت کو ژ بۆ ڤێ یەکێ قەت زەمینەک و دەمەک باش نینە و ژ بۆ زەمین ئامادە نەکرنە. ژ بەر کو نە گرینگی پێ دانە. ئەگەر گرینگی پێ بدایا نھا وێ سیاسەت و ئابۆریەک ب ھێز د دەستێ پارتیێن کوردستانی دە ھەبوویا. وێ دەمێ وێ بکارن ژ بۆ ڤێ یەکێ بچن دانووستاندنێ. سەدەمێ وێ یەکێ ژی ژ بەر بنکەتنا سیاسەتا دەستھلاتداریا ھەرێما کوردستانێیە.
گەلۆ ھەرێما کوردستانێ چقاس کاریە سوود ژ چاڤکانیێن خوازی بگرە و ب تایبەت سیاسەتا شاندنا پەترۆلێ چاوا ب رێڤە دبە؟
بێگومان ل ھەرێما کوردستانێ د ڤێ یەکێ دە بنکەتنە. سەدەمێ ڤێ یەکێ ژی ژ بەر سیاسەتا شاشیا پدکعێ و ینک ژێ بەرپرسیارن. ئەڤ یەک د وێ دەمێ دەیە کو پدک پرۆپاگاندەیا دکە کو وێ ئابۆریا سەربخوە پێک بینە. ب پەترۆلێ، لێ دەکەتە ھۆلێ کو ب سەرکەتی نەبوو د سیاسەتا پەیداکرنا ئابۆری دە.
ترکیە ژ ھەرێما کوردستانێ زێدەتر ژ پەترۆلا ھەرێما کوردستانێ سوود دبینە
ئێرێ چما نکارن سوود ژ داھاتا پەترۆلا تێ شاندن بگرن؟
داھاتا ب دەست تێ ب رێیا فرۆشتنا پەترۆل ھەموو دچە بەریکا چەند کەسان دە، نەیا پارتیا دە ژی. ژ بەر کو ل ڤێ دەرێ پارتی بوونە ئارمانج نە ئامراز. دچە بەریکا وان کەس و مالباتێن ل ھەرێما پدکعێ و ینکعێ. پاترۆلا ھەرێما کوردستانێ بوویە چاڤکانیا دەولەمەندبوونا چەند کەسان. ھەروھایێ سەرەکە ژێ سوود دبینن ترکیەیە. ژ ھەرێما کوردستانێ زێدەتر سوود ژ پەترۆلا ھەرێما کوردستانێ دیتیە. ب رەنگەکی تالانکاری پەترۆلێ د شینن ترکیەیێ.
ئەگەر ب ڤی رەنگی ژی ھاتبە فرۆتن، گەلۆیا ھەیا نھا ھاتیە فرۆتن چ پێ ھاتیە؟
٢٥٠ ملیار دۆلار شاندنە بانکێن ژ دەرڤەیی وەلات
سیاسەتمەدارێن ھەرێما کوردستانێ ٢٥٠ ملیار دۆلار شاندنە دەرڤەیی ھەرێما کوردستانێ. بێگومان ئەڤ ژی داھاتا ڤێ پەترۆلێیە. ژ دەرڤەیی ڤێ یەکێ ژی دەستھلاتداریا ھەرێما کوردستانێ دەستدانینە ل سەر گەلەک پرۆژە، ملک و مال. وەکە ئەڤ وەلات ملکێ چەند بنەمالا مالباتەکێ بە. ئەڤ ژی بوویە سەدەم کو ھەری زێدە زیان ب گەل ب گھی.
گەلۆ سەدەمێ بێ پەرەتی و خوەپێشاندانا ئەڤ تالانکرنا وە بەھس کریە؟
ل ھەرێما کوردستانێ ئەگەرێن سەرھلدانێ ھەنە
بێگومان خوەپێشاندان و نەرازیبوونا خەلکێ ژ ڤێ یەکێ تێ. نھا رەوش گھشتیە وێ ئاستێ کو ئەگەرێن سەرھلدانێن گشتی ھەنە ل باشوورێ کوردستانێ. لێ تشتا کو نھا ھەیە، ھەیا نھا نەکارنە دەنگێن نەرازی بگھینن ھەڤ. ژ بەر ڤێ یەکێ ژی پێویستی ب ھەژمارەک جوانێن ب جەسارەت و رەوشەنبیر ھەیە کو بکارن دەنگێن نەرازی د بن سێوانەکێ دە کۆم بکن.
ھەیا نھا دەستھلات بەرسڤا خەلکێ نەدایە کو باوەریا وان پێ بێ؟
دەستھلات ب مەترسیان ھەسیایە
ل گۆری من وێ ئەنجامەکی خراب ژ ڤێ رەوشێ دەرکەڤە. دەستھلاتێ گەلەک باش ب ڤێ مەترسیێ ھەسیایە. ژ بەر ڤێ یەکێ ژ ڤان دەنگێ نەرازیانە د ترسە. د ھەمان دە دەمێ دە نە ئامادەیە خوە ل بەر چاڤان رە دەرباس بکە و رەفۆرمان بکە.
ل گۆری دیتنا تە ھێزا ڤێ دەستھلاتێ مایە کو رەفۆرمان بکە؟
رەفۆرم ب دیکداتۆران نایێ کرن
ئەز د وێ باوەریێ دە مە کو رەفۆرم ب سیستەما دیکتاتۆریێ نایێ کرن. ژ بەر کو سیستەما دیکتاتۆریێ ئەگەر رەفۆرما راستەقین بکە، ئەو دەستھلاتدار وێ نەمینە و وێ ب رووخە. ژ بەر کو ئەو بخوە بەشەکی مەزنیا گەندەلیێ نە.
بەشەک ژ ئالیێن سیاسی و وەلاتیان داخواز دکن کو پەترۆلا ھەرێما کوردستانێ ب رێیا ناڤەندێ رە بێ شاندن، دیتنا وە ل سەر ڤێ یەکێ چیە؟
ئەگەر ئەم وەکە ھەرێما کوردستانێ دخوازن د ناڤا دەولەتا ئراقێ دە بمینن، یان ھەیا وێ دەما ئەم دمینن، نەچارن لگەل ھکوومەتا ناڤەندی ب مەشین. ژ ئالیێ دن ڤە بەخدا داخواز دکە کو پەترۆلێ ب رێیا وان ب شینن ژ بۆ کو وەکە سالێن دەرباسبوویی بوودجەیا ھەرێما کوردستانێ بدە. لێ دیارە رێڤەبەر چاڤ بەردانە داھاتا پەترۆل و ئابۆریێ. دخوازن ژ دەرڤەیی بەخدا پەترۆلێ ب فرۆشن. ژ بۆ کو داھاتەکییا وانا زێدەتر ھەبە. ئابۆریا ھەرێما کوردستانێ رووخایە. ئەگەر پەترۆلێ ب رێیا بەخدا رە بشینن ئەو ژی نەچارن بوودجەیا ھەرێما کوردستانێ بدن. لێ وەکە ئەم دبینن نھا پەترۆلێ ب ئەرزان و تالانکرنێ و ب ئەشکەرە و قاچاخ دشینن ترکیەیێ. ل ڤێ دەرێ ئەو سیاسەتا وانیا ئابۆری سەربخوە بنکەتیە.
ژ بەری نھا د بن سەرۆکاتیا مەسوود بارزانی دە شاندەکی ھەرێما کوردستانێ چوو بەخدا، گەلۆ سەدەمێ سەردانا وان ژ بەر د سیاسەتا ئابۆری دە بنکەتن بوو؟
پدک نوونەرتیا سیاسەتا ئەردۆگان دکە
وەکە من گۆتی، سیاسەتا پەترۆلێیا ھەرێما کوردستانێ بنکەتیە. نھا نەچار بوون بچن بەخدا. ژ بۆ بکارن سیاسەتا خوە پاش ڤە ڤەگەرن چوون. ھەر وھا چوونا وان تەسلیمیەت بوو. بارزانی سەرۆکاتیا شاندەیێ کر. ئەوێن لگەل بوون تەنێ تشتەکی سەمبۆلیک بوون. د سیاسەتا وان تشتێن ڤەشارتی گەلەکن. دبە کو ئەم ھەر تشتی نەزانن و د داھاتوو دە بێن ئەشکەرە کرن. لێ لگۆری دیتنا من ژ دەرڤەیی پەترۆلێ، سەدەمێ سەردانا بارزانی ئازادکرنا مووسلێ و بەشداربوونا پککعێیا د پێنگاڤێ دە بوو. ژ بەر کو پدک ب ئەشکەرە نوونەرتیا سیاسەتا ئەردۆگان دکە. ئەگەر نا چ پێویستە بارزانی ب جوودا و بێ ئاگاداریایێن لگەل خوە لگەل ئەبادی ھەڤدیتنێ بکە.
وەکە لێکۆلینەرەکێ ھوون چەند گرینگ د بینن کو کورد بەشداری ئۆپەراسیۆنا مووسلێ ببن؟
ئەگەر ژ بۆ خزمەتا مالباتەکێ بە، پێشمەرگە بەشداری شەرێ مووسلێ نەبن باشترە
وەکە تێ بەھس کرن پێشمەرگە بەشدار دبن و پاشێ پاشدە ڤەگەرن، ل گۆری من دڤێ کورد ب یەک دەنگی بەشدار ببن و ئەگەر بەرژەوەندیێن گەلێن کورد تێدە بە بەشدار ببن، لێ ئەگەر ژ بۆ بەرژەوەندیێن ھزب و مالباتەکێ بە بەشدار نەکن باشترە.
مرۆڤ دکارە بێژە کو یەک ژ ئارماجێن بارزانی بەھسکرنا پەترۆلا کەرکووکێ ژ بۆ ئەبادی بوو. گەلۆ تو سیاسەتا کوردیا ل سەر کەرکووکێ چاوا شیرۆڤە دک؟
ژ بەری نھا من ل کەرکووکێ سەمینەرەک دا. ل ور من چەند وەلاتیێن کەرکووکێ دیتن. مخابن ئەو دبێژن، سیاسەتا پدکعێ و ینکعێیا ل کەرکووکێ نەکاریە ببە میناکەک جوان ژ بۆ وەلاتیان. ئەو پەترۆلا کو ژ وێ دەرێ تێ شاندن، مخابن ب رەنگەکی مافیایی تێ فرۆتن. وەلاتی قەت سوودەکێ ژێ نابینن. بوویە سەدەم کو مووچە نەبن. نھا کەرکووکی ئەوقاس ئاجزن کو دبێژن بەخدا ژ ھەرێما کوردستانێ باشترە.
وە ل سەر سیستەما کانتۆنان یان ژی ھەرێمبوونا دا، گەلۆ دڤێ دەمێ دە ئەڤ یەک چارەسەریە ژ بۆ ھەرێما کوردستانێ؟
پرۆژەیەک من ھەیە ب ناڤێ ب کانتۆنبوونا ھەرێما کوردستانێ. پرۆژەیا من نەجوودابوونا ژ بەخدایێ یە. ل گۆری دەستوورا ئراقێ گۆنجاوە. ئارمانجا پرۆژەیێ باشکرنا رەوشا وەلاتیانە و نەھشتنا ڤان دو ئیدارەیانە. ژ بەر کو ئەم دزانن نھا دو رێڤەبەری ھەیە و ئەو دو ھزبانە خوەدی دەستھلاتداریێ و ئابۆریا خوە نە. دەستھلات ل سەر دو بەشدان دە پار ڤە کرنە. تەنێ ژ بۆ ب کاران بارێ خوە ب رێڤە ببن پارلامەنتۆ و ھکوومەت ئاڤاکرنە و تشتەکی شکلینە. ژ بەر کو کارێ وان پێ ھەیە. لێ ل پشت دە سیستەمەک کار دکە. ئەو ژی سیستەما مالباتی و بنەمالیە. ژ بەر ڤێ یەکێ وێ ئەڤ پرۆژە ژ بۆ باشوورێ کوردستانێ چارەسەریەک بە. وەکە میناک، بەھدینان دکارە ببە کانتۆنەک، یان ھەولێر و کەرکووک یان ژ ھەر پارێزگەھەکە دن، دکار ببە کانتۆنەک. یان ژ چەند باژارێن د وارێ چاندی و جۆخرافی دە نێزی ھەڤن، دکارن ببن کانتۆن. لێ دڤێ ھەموو د ناڤا یەکیتیەک نەتەوی دە پێک وەرە.
شەنگال ھاتیە ڤالاکرن و ھپگ شەنگال ژ کاراساتەکی مەزن پاراست، لێ نھا پدک کار ژ بۆ وێ یەکێ دکە کو ھپگعێ ژ شەنگالێ دەر بخە، گەلۆ ما شەنگال پێویستی ب گەریلا نەمایە؟
د قادا ناڤنەتەوی و ناڤخوەیی دە گەلەک ئەشکەرە و زەلالە گەریلا کارین رۆلەکە شۆرەشگەرانە ھەبە و گەلێ ئێزدی ب پارێزە. دەستێ کێ ھەبوو ژ بۆ شەنگال بکەڤە دەستێ چەتەیێن داشعێ دە. بەرژەوەندیێن کێ ل گەل ڤێ یەکێ ھەبوون داش ھەبوو. مژارا شەنگالێ ئەشکەرەیە. ژ ئالیێ پدکعێ ڤە چارەنووسا ئێزدیا رادەستی داشعێ ھاتە کرن و ئەو کۆمکوژی ل سەرێ وان ھاتە. ژ بەر کو ئەو بێ کو گولەیەکێ بتەقینن ب جھ ھشتن. ئەگەر گەریلایێن ھپگعێ نەبوویان وێ تراژەدیا ئێزدیان گەلەک مەزن بوویە.
قەت باوەریەکی ئێزدیان ب پدکعێ نەمایە
گەلۆ وێ ئێزدی ژ ڤان ھەولدانێن پدکعێ رازی ببن داخوازا پاشڤەکێشینا گەریلا بکن ژ شەنگالێ؟
نەخێر، ژ بەر کو قەت باوەریەک وان ب پدکعێ نەمایە. نھا ئەو ھێزێن شۆرەشگەرێن کو ئەو پاراستن جھێ باوەریا وانە. ئەو ژی گەریلا و شەرڤانێن یپگعێ و یبشعێ نە.
ئانگۆ نھا گەریلا ژ بۆ پشتگیا پێشمەرگەیان پێویستە؟
نھا گەریلایێن پککعێ ئامادەنە ب چەند ھەزار کەسی ڤە بەشداری ئۆپەراسیۆنا مووسلێ بکن، وەکە پێشمەرگەیان. لێ وەکە تێ دیتن ترکیە ب ھەولدانا چەند ئالیان دخوازە پێشیا وان بگرە. ژ بۆ پکک بەشداری ئۆپەراسیۆان رزگارکرنا مووسلێ نەبن. لێ وەکە پارلامانتەرەکی نەمسا ئالا پککعێ رادکە و برە دناڤا پارلامەنتۆیێ و گۆت عپکک نە تەرۆریستە ویا کو بچە د ناڤا لیستەیا تەرۆرێ ترکیەع ژ بەر ڤێ یەکێ وێ رۆژەک بێیێن تەوانباری و کۆمکوژیێ دکنیێن وەکە دەولات ترک بێن دادگەھ کرن.
ل ھەرێما کوردستانێ پدک نوونەرتیا ترکیەیێ دکە
ھوون وەکە لێکۆلینەرەکێ ھەلوەستا ھەرێما کوردستانێیا ل ھەمبەری رۆژاڤایێ کوردستانێ چاوا دبینن؟
مخابن دەمەکە پدکعێ دەریێ سێمالکا ل سەر گەلێ رۆژاڤایێ کوردستانێ دە گرتیە و ئەڤ ژی نیشانا وێ یەکێیە کو ل ھەرێما کوردستانێ پدک نوونەرتیا ترکیەیێ دکە. دیسان ئەڤ کارانە قەت خزمەتێ ژ بۆ گەلێ کورد و گەلێ رۆژاڤایێ کوردستانێ ناکە. سیاسەتا پدک ل ھەمبەری رۆژاڤایێ کوردستانێ د مەشینە سیاتەتەکی بااسیە. د ئالیەکێ دە خوە ب کورد نیشان ددە و د ئالیێ دن ژی ل دژی پارچەیەکی دنێن گەلێ خوە کار دکە و نوونەرتیا داگرکەران دکە. کار دکە ژ ھۆلێ رابکە. ھەول ددە کو کوردێن پارچەیەکی دن برسی بکە. ل ئالیێ دن خەندەکان د کۆلە. دکارم بێژم ئەڤ کارانە ژی نە نوونە ژ ئالیێ پدکعێ ڤە تێن کرن. د دیرۆکێ دە ھەر تم ژ بۆ دەستھلاداریا خوە کارێن وھا دکە و ئالیکاریێ ددە دەولەتان. نە تەنێ دژبەریا رۆژاڤایێ کوردستانێ دکە،یا باکوورێ کوردستانێ ژی دکە.
ئەردۆگان دخوازە ببە سەدام ھسێن
ھوون سیاسەتا ئەردۆگانیا ل ھەمبەری کوردان چاوا دگرن دەست؟
ئەو سیاسەتا ئەردۆگان و ئاکپ نھا پێک تینە، ئەوە کو ئەردۆگان دخوازە ببە دیکتاتۆرەک و سەدەم ھسێن. نە تەنێ شەرێ کوردان، نھا شەرێ گوولەن ژی دکە. ھەروھا ئێریشکرنا ل سەر ھدپعێ و گرتنا ژ کارا مامۆستایان ژی د ڤێ چارچۆڤەیێ دەیە. ڤێ یەکێ ھەموو جیھان دزانە. لێ ژ بەر بەرژەوەندیێن ھێزێن سەردەست گەلەک جار تشتەک نایێ کرن. لێ لگۆری پێویستیا خوە نێزی ھێزێن ب باندۆریێن باکوورێ کوردستانێ و رۆژاڤایێ کوردستانێ ژی دبن. ئەگەر ترکیە بخوازە بکەڤە رۆژاڤایێ کوردستانێ و باکوورێ کوردستانێ ژی خەرا بکە، لێ بلا ڤێ یەکێ بزانە وێ راستی کێ وەرە.
نێزی ٢ سالانە ژ ئالیێ دەولەتا ترک ڤە تەجرید ل سەر رێبەرێ پککعێ ئابدولاھ ئۆجالان ھەیە، گەلۆ سەدەمێ ڤێ چیە؟
تەجریدا ل سەر ئۆجالان دو سال دەرباس دکە، سەرۆک ئاپۆ چەندین پرۆژەیێن گرینگ ھەبوو ژ بۆ ئاشتیێ. لێ ترکیەیێ وێ دەمێ کار پێ ھەبوو، ژ بۆ وەکە لیستۆتەکێ ب کار بینە، ژ بۆ پرۆپاگاندەیا ناڤنەتەوی. ژ بۆ کو خوە زێدەتر ب ھێز بکە. وەکە تشتا کو ئیرۆ ئەم دبینن ل جھێ کو ئاشتیێ، دەولەتا ترک ل سەر گەلێ کورد دە کۆمکوژیان پێک تینە.
ئۆجالان ب ژیانا خوە موورالی ددە گەلێ کورد
د سیاسەتا ھەرێمێ دە ئۆجالان کاری چ رۆلەکێ بگرە؟
ژ بۆ ئاشتیێ رۆلێ ئۆجالان گەلەک مەزن بوو. ھەر د ڤێ چارچۆڤەیێ دە پرۆژەیێن وی نەتەنێ ژ بۆ گەلێ کورد و کوردستانێیە. لێ دەولەتا ترک ناخوازە فکرێن ئۆجالان دەرکەڤە ژ دەرڤە ژ زندانێ و بێ بەھسکرن. ژ بەر کو وێ گەلەک ب باندۆر بن. لێ وەکە تێ دیتن، ئۆجالان چ کەسایەتەک بەرخوەدێرە و ب ژیانا خوە موورالی ددە گەلێ کورد. ژ بەر ڤێ یەکێ ترکیە ژی نکارە زیانێ بدتێ، ژ بەر کو وێ باجەکی گران بدە. ئەشکەرەیە ئیرۆ یان سبە وێ سەرۆکێن ترکیەیێ ھەر نەچاری سەرۆک ئاپۆ ببن.”
سۆران ھسێن / سلێمانی
نڤیسکار و لێکۆنینەرێ کورد پرۆفەسۆر در. سالار باسیرە د ھەڤپەیڤینێ دە ل سەر سەدەمێ کریزێن ئابۆری و سیاسییێن ل ھەرێما کوردستانێ، گرتنا دەریێ سێمالکا ژی ئاخڤی و دیار کر کو ھکوومەت و پارلامەنتۆ تەنێ شەکلی نە و مالباتەک دەستھلاتداریا ھەرێما کوردستانێ دکە.
پرۆفەسۆر در. سالار باسیرە ل سەر تەجریدا ل سەر رێبەرێ پککعێ ئابدولاھ ئۆجالان وھا گۆت؛ "پرۆژەیێن ئۆجالان تەنێ ژ بۆ گەلێ کورد و کوردستانێ نینە. لێ ترکیە ناخوازە فکرێن ئۆجالان بێن ژ دەرڤە و بێ بەھس کرن. ژ بەر کو وێ ب باندۆر بن. لێ دیسان ئۆجالان ب ژیانا خوە موورالێ ددە گەلێ کورد."
بەرفرەھیا ھەڤپەیڤینا لگەل نڤیسکار و لێکۆنینەرێ کورد پرۆفەسۆر در. سالار باسیرە وھایە؛
سەدەمێن کریزێن باشوورێ کوردستانێ ئەڤقاس کووربوویین چنە؟
٢٥ سال دەرفەت ھەبوون بنگەھێن ئابۆری چێبکن
سەدەمێ سەرەکەیێ ڤێ کریزا ل ھەرێما کوردستانێیە بنکەتنا دەستھلاتداریا ٢٥ سالانە. ٢٥ سال دەرفەت ھەبوون ژ بۆ بکارن دەرفەتێن ئابۆری و بنگەھەکێ ژێرە چێ بکن. ژ بۆ رەوشا سیاسی و رەوشا ئابۆریایا خەلکێ ب رەنگەکی باش بچە. لێ دەستھلات ب سەرکەتی نەبوو. ژ بەر ڤێ یەکێ دکارین بێژن دەستھلات قابیلەتا وێ نینە ھەرێما کوردستانێ ب رێڤە ببە.
ل گۆری دیتنا وە د دەمەکی کو نکارن ھەرێما کوردستانێ ب رێڤە ببن دە چاوا بانگا ئاڤاکرنا دەولەتێ دکن؟
وێ دەولەت نەکارە ھەرێما کوردستانێ ب رێڤە ببە
د دەمەکی کو ئەڤ دەستھلاتدار نکارە ھەرێما کوردستانێ ب رێڤە ببە، ئالیەک وەکە پدکعێ پرۆپاگاندەیا دەولەتبوونێ دکە. ژ بەر کو دەولەت زەمینەک دڤێ و دڤێ زەمین ژێرە بێن چێکرن. ھەروھا ھەژمارەک فاکتۆرێن گرینگ ھەنە دڤێ لگۆری وان بێ مەشاندن. ئەڤ یەک پرۆپاگاندەیا وێ پارتیێیە و ژ دەرڤەیی ڤێ تشتەک دن نینە. ژ بەر کو د قاخا ناڤنەتەوی دە ژ بۆ ڤێ یەکێ نەگوونجاوە و دەمەکە وھا تشتەک وھا ناخوازن.
ھەیا نھا گرینگی ب دەولەتبوونێ دانە یان تەنێ د چارچۆڤەیا پرۆپاگاندەیێیە؟
ھەر چەند من گۆت کو ژ بۆ ڤێ یەکێ قەت زەمینەک و دەمەک باش نینە و ژ بۆ زەمین ئامادە نەکرنە. ژ بەر کو نە گرینگی پێ دانە. ئەگەر گرینگی پێ بدایا نھا وێ سیاسەت و ئابۆریەک ب ھێز د دەستێ پارتیێن کوردستانی دە ھەبوویا. وێ دەمێ وێ بکارن ژ بۆ ڤێ یەکێ بچن دانووستاندنێ. سەدەمێ وێ یەکێ ژی ژ بەر بنکەتنا سیاسەتا دەستھلاتداریا ھەرێما کوردستانێیە.
گەلۆ ھەرێما کوردستانێ چقاس کاریە سوود ژ چاڤکانیێن خوازی بگرە و ب تایبەت سیاسەتا شاندنا پەترۆلێ چاوا ب رێڤە دبە؟
بێگومان ل ھەرێما کوردستانێ د ڤێ یەکێ دە بنکەتنە. سەدەمێ ڤێ یەکێ ژی ژ بەر سیاسەتا شاشیا پدکعێ و ینک ژێ بەرپرسیارن. ئەڤ یەک د وێ دەمێ دەیە کو پدک پرۆپاگاندەیا دکە کو وێ ئابۆریا سەربخوە پێک بینە. ب پەترۆلێ، لێ دەکەتە ھۆلێ کو ب سەرکەتی نەبوو د سیاسەتا پەیداکرنا ئابۆری دە.
ترکیە ژ ھەرێما کوردستانێ زێدەتر ژ پەترۆلا ھەرێما کوردستانێ سوود دبینە
ئێرێ چما نکارن سوود ژ داھاتا پەترۆلا تێ شاندن بگرن؟
داھاتا ب دەست تێ ب رێیا فرۆشتنا پەترۆل ھەموو دچە بەریکا چەند کەسان دە، نەیا پارتیا دە ژی. ژ بەر کو ل ڤێ دەرێ پارتی بوونە ئارمانج نە ئامراز. دچە بەریکا وان کەس و مالباتێن ل ھەرێما پدکعێ و ینکعێ. پاترۆلا ھەرێما کوردستانێ بوویە چاڤکانیا دەولەمەندبوونا چەند کەسان. ھەروھایێ سەرەکە ژێ سوود دبینن ترکیەیە. ژ ھەرێما کوردستانێ زێدەتر سوود ژ پەترۆلا ھەرێما کوردستانێ دیتیە. ب رەنگەکی تالانکاری پەترۆلێ د شینن ترکیەیێ.
ئەگەر ب ڤی رەنگی ژی ھاتبە فرۆتن، گەلۆیا ھەیا نھا ھاتیە فرۆتن چ پێ ھاتیە؟
٢٥٠ ملیار دۆلار شاندنە بانکێن ژ دەرڤەیی وەلات
سیاسەتمەدارێن ھەرێما کوردستانێ ٢٥٠ ملیار دۆلار شاندنە دەرڤەیی ھەرێما کوردستانێ. بێگومان ئەڤ ژی داھاتا ڤێ پەترۆلێیە. ژ دەرڤەیی ڤێ یەکێ ژی دەستھلاتداریا ھەرێما کوردستانێ دەستدانینە ل سەر گەلەک پرۆژە، ملک و مال. وەکە ئەڤ وەلات ملکێ چەند بنەمالا مالباتەکێ بە. ئەڤ ژی بوویە سەدەم کو ھەری زێدە زیان ب گەل ب گھی.
گەلۆ سەدەمێ بێ پەرەتی و خوەپێشاندانا ئەڤ تالانکرنا وە بەھس کریە؟
ل ھەرێما کوردستانێ ئەگەرێن سەرھلدانێ ھەنە
بێگومان خوەپێشاندان و نەرازیبوونا خەلکێ ژ ڤێ یەکێ تێ. نھا رەوش گھشتیە وێ ئاستێ کو ئەگەرێن سەرھلدانێن گشتی ھەنە ل باشوورێ کوردستانێ. لێ تشتا کو نھا ھەیە، ھەیا نھا نەکارنە دەنگێن نەرازی بگھینن ھەڤ. ژ بەر ڤێ یەکێ ژی پێویستی ب ھەژمارەک جوانێن ب جەسارەت و رەوشەنبیر ھەیە کو بکارن دەنگێن نەرازی د بن سێوانەکێ دە کۆم بکن.
ھەیا نھا دەستھلات بەرسڤا خەلکێ نەدایە کو باوەریا وان پێ بێ؟
دەستھلات ب مەترسیان ھەسیایە
ل گۆری من وێ ئەنجامەکی خراب ژ ڤێ رەوشێ دەرکەڤە. دەستھلاتێ گەلەک باش ب ڤێ مەترسیێ ھەسیایە. ژ بەر ڤێ یەکێ ژ ڤان دەنگێ نەرازیانە د ترسە. د ھەمان دە دەمێ دە نە ئامادەیە خوە ل بەر چاڤان رە دەرباس بکە و رەفۆرمان بکە.
ل گۆری دیتنا تە ھێزا ڤێ دەستھلاتێ مایە کو رەفۆرمان بکە؟
رەفۆرم ب دیکداتۆران نایێ کرن
ئەز د وێ باوەریێ دە مە کو رەفۆرم ب سیستەما دیکتاتۆریێ نایێ کرن. ژ بەر کو سیستەما دیکتاتۆریێ ئەگەر رەفۆرما راستەقین بکە، ئەو دەستھلاتدار وێ نەمینە و وێ ب رووخە. ژ بەر کو ئەو بخوە بەشەکی مەزنیا گەندەلیێ نە.
بەشەک ژ ئالیێن سیاسی و وەلاتیان داخواز دکن کو پەترۆلا ھەرێما کوردستانێ ب رێیا ناڤەندێ رە بێ شاندن، دیتنا وە ل سەر ڤێ یەکێ چیە؟
ئەگەر ئەم وەکە ھەرێما کوردستانێ دخوازن د ناڤا دەولەتا ئراقێ دە بمینن، یان ھەیا وێ دەما ئەم دمینن، نەچارن لگەل ھکوومەتا ناڤەندی ب مەشین. ژ ئالیێ دن ڤە بەخدا داخواز دکە کو پەترۆلێ ب رێیا وان ب شینن ژ بۆ کو وەکە سالێن دەرباسبوویی بوودجەیا ھەرێما کوردستانێ بدە. لێ دیارە رێڤەبەر چاڤ بەردانە داھاتا پەترۆل و ئابۆریێ. دخوازن ژ دەرڤەیی بەخدا پەترۆلێ ب فرۆشن. ژ بۆ کو داھاتەکییا وانا زێدەتر ھەبە. ئابۆریا ھەرێما کوردستانێ رووخایە. ئەگەر پەترۆلێ ب رێیا بەخدا رە بشینن ئەو ژی نەچارن بوودجەیا ھەرێما کوردستانێ بدن. لێ وەکە ئەم دبینن نھا پەترۆلێ ب ئەرزان و تالانکرنێ و ب ئەشکەرە و قاچاخ دشینن ترکیەیێ. ل ڤێ دەرێ ئەو سیاسەتا وانیا ئابۆری سەربخوە بنکەتیە.
ژ بەری نھا د بن سەرۆکاتیا مەسوود بارزانی دە شاندەکی ھەرێما کوردستانێ چوو بەخدا، گەلۆ سەدەمێ سەردانا وان ژ بەر د سیاسەتا ئابۆری دە بنکەتن بوو؟
پدک نوونەرتیا سیاسەتا ئەردۆگان دکە
وەکە من گۆتی، سیاسەتا پەترۆلێیا ھەرێما کوردستانێ بنکەتیە. نھا نەچار بوون بچن بەخدا. ژ بۆ بکارن سیاسەتا خوە پاش ڤە ڤەگەرن چوون. ھەر وھا چوونا وان تەسلیمیەت بوو. بارزانی سەرۆکاتیا شاندەیێ کر. ئەوێن لگەل بوون تەنێ تشتەکی سەمبۆلیک بوون. د سیاسەتا وان تشتێن ڤەشارتی گەلەکن. دبە کو ئەم ھەر تشتی نەزانن و د داھاتوو دە بێن ئەشکەرە کرن. لێ لگۆری دیتنا من ژ دەرڤەیی پەترۆلێ، سەدەمێ سەردانا بارزانی ئازادکرنا مووسلێ و بەشداربوونا پککعێیا د پێنگاڤێ دە بوو. ژ بەر کو پدک ب ئەشکەرە نوونەرتیا سیاسەتا ئەردۆگان دکە. ئەگەر نا چ پێویستە بارزانی ب جوودا و بێ ئاگاداریایێن لگەل خوە لگەل ئەبادی ھەڤدیتنێ بکە.
وەکە لێکۆلینەرەکێ ھوون چەند گرینگ د بینن کو کورد بەشداری ئۆپەراسیۆنا مووسلێ ببن؟
ئەگەر ژ بۆ خزمەتا مالباتەکێ بە، پێشمەرگە بەشداری شەرێ مووسلێ نەبن باشترە
وەکە تێ بەھس کرن پێشمەرگە بەشدار دبن و پاشێ پاشدە ڤەگەرن، ل گۆری من دڤێ کورد ب یەک دەنگی بەشدار ببن و ئەگەر بەرژەوەندیێن گەلێن کورد تێدە بە بەشدار ببن، لێ ئەگەر ژ بۆ بەرژەوەندیێن ھزب و مالباتەکێ بە بەشدار نەکن باشترە.
مرۆڤ دکارە بێژە کو یەک ژ ئارماجێن بارزانی بەھسکرنا پەترۆلا کەرکووکێ ژ بۆ ئەبادی بوو. گەلۆ تو سیاسەتا کوردیا ل سەر کەرکووکێ چاوا شیرۆڤە دک؟
ژ بەری نھا من ل کەرکووکێ سەمینەرەک دا. ل ور من چەند وەلاتیێن کەرکووکێ دیتن. مخابن ئەو دبێژن، سیاسەتا پدکعێ و ینکعێیا ل کەرکووکێ نەکاریە ببە میناکەک جوان ژ بۆ وەلاتیان. ئەو پەترۆلا کو ژ وێ دەرێ تێ شاندن، مخابن ب رەنگەکی مافیایی تێ فرۆتن. وەلاتی قەت سوودەکێ ژێ نابینن. بوویە سەدەم کو مووچە نەبن. نھا کەرکووکی ئەوقاس ئاجزن کو دبێژن بەخدا ژ ھەرێما کوردستانێ باشترە.
وە ل سەر سیستەما کانتۆنان یان ژی ھەرێمبوونا دا، گەلۆ دڤێ دەمێ دە ئەڤ یەک چارەسەریە ژ بۆ ھەرێما کوردستانێ؟
پرۆژەیەک من ھەیە ب ناڤێ ب کانتۆنبوونا ھەرێما کوردستانێ. پرۆژەیا من نەجوودابوونا ژ بەخدایێ یە. ل گۆری دەستوورا ئراقێ گۆنجاوە. ئارمانجا پرۆژەیێ باشکرنا رەوشا وەلاتیانە و نەھشتنا ڤان دو ئیدارەیانە. ژ بەر کو ئەم دزانن نھا دو رێڤەبەری ھەیە و ئەو دو ھزبانە خوەدی دەستھلاتداریێ و ئابۆریا خوە نە. دەستھلات ل سەر دو بەشدان دە پار ڤە کرنە. تەنێ ژ بۆ ب کاران بارێ خوە ب رێڤە ببن پارلامەنتۆ و ھکوومەت ئاڤاکرنە و تشتەکی شکلینە. ژ بەر کو کارێ وان پێ ھەیە. لێ ل پشت دە سیستەمەک کار دکە. ئەو ژی سیستەما مالباتی و بنەمالیە. ژ بەر ڤێ یەکێ وێ ئەڤ پرۆژە ژ بۆ باشوورێ کوردستانێ چارەسەریەک بە. وەکە میناک، بەھدینان دکارە ببە کانتۆنەک، یان ھەولێر و کەرکووک یان ژ ھەر پارێزگەھەکە دن، دکار ببە کانتۆنەک. یان ژ چەند باژارێن د وارێ چاندی و جۆخرافی دە نێزی ھەڤن، دکارن ببن کانتۆن. لێ دڤێ ھەموو د ناڤا یەکیتیەک نەتەوی دە پێک وەرە.
شەنگال ھاتیە ڤالاکرن و ھپگ شەنگال ژ کاراساتەکی مەزن پاراست، لێ نھا پدک کار ژ بۆ وێ یەکێ دکە کو ھپگعێ ژ شەنگالێ دەر بخە، گەلۆ ما شەنگال پێویستی ب گەریلا نەمایە؟
د قادا ناڤنەتەوی و ناڤخوەیی دە گەلەک ئەشکەرە و زەلالە گەریلا کارین رۆلەکە شۆرەشگەرانە ھەبە و گەلێ ئێزدی ب پارێزە. دەستێ کێ ھەبوو ژ بۆ شەنگال بکەڤە دەستێ چەتەیێن داشعێ دە. بەرژەوەندیێن کێ ل گەل ڤێ یەکێ ھەبوون داش ھەبوو. مژارا شەنگالێ ئەشکەرەیە. ژ ئالیێ پدکعێ ڤە چارەنووسا ئێزدیا رادەستی داشعێ ھاتە کرن و ئەو کۆمکوژی ل سەرێ وان ھاتە. ژ بەر کو ئەو بێ کو گولەیەکێ بتەقینن ب جھ ھشتن. ئەگەر گەریلایێن ھپگعێ نەبوویان وێ تراژەدیا ئێزدیان گەلەک مەزن بوویە.
قەت باوەریەکی ئێزدیان ب پدکعێ نەمایە
گەلۆ وێ ئێزدی ژ ڤان ھەولدانێن پدکعێ رازی ببن داخوازا پاشڤەکێشینا گەریلا بکن ژ شەنگالێ؟
نەخێر، ژ بەر کو قەت باوەریەک وان ب پدکعێ نەمایە. نھا ئەو ھێزێن شۆرەشگەرێن کو ئەو پاراستن جھێ باوەریا وانە. ئەو ژی گەریلا و شەرڤانێن یپگعێ و یبشعێ نە.
ئانگۆ نھا گەریلا ژ بۆ پشتگیا پێشمەرگەیان پێویستە؟
نھا گەریلایێن پککعێ ئامادەنە ب چەند ھەزار کەسی ڤە بەشداری ئۆپەراسیۆنا مووسلێ بکن، وەکە پێشمەرگەیان. لێ وەکە تێ دیتن ترکیە ب ھەولدانا چەند ئالیان دخوازە پێشیا وان بگرە. ژ بۆ پکک بەشداری ئۆپەراسیۆان رزگارکرنا مووسلێ نەبن. لێ وەکە پارلامانتەرەکی نەمسا ئالا پککعێ رادکە و برە دناڤا پارلامەنتۆیێ و گۆت عپکک نە تەرۆریستە ویا کو بچە د ناڤا لیستەیا تەرۆرێ ترکیەع ژ بەر ڤێ یەکێ وێ رۆژەک بێیێن تەوانباری و کۆمکوژیێ دکنیێن وەکە دەولات ترک بێن دادگەھ کرن.
ل ھەرێما کوردستانێ پدک نوونەرتیا ترکیەیێ دکە
ھوون وەکە لێکۆلینەرەکێ ھەلوەستا ھەرێما کوردستانێیا ل ھەمبەری رۆژاڤایێ کوردستانێ چاوا دبینن؟
مخابن دەمەکە پدکعێ دەریێ سێمالکا ل سەر گەلێ رۆژاڤایێ کوردستانێ دە گرتیە و ئەڤ ژی نیشانا وێ یەکێیە کو ل ھەرێما کوردستانێ پدک نوونەرتیا ترکیەیێ دکە. دیسان ئەڤ کارانە قەت خزمەتێ ژ بۆ گەلێ کورد و گەلێ رۆژاڤایێ کوردستانێ ناکە. سیاسەتا پدک ل ھەمبەری رۆژاڤایێ کوردستانێ د مەشینە سیاتەتەکی بااسیە. د ئالیەکێ دە خوە ب کورد نیشان ددە و د ئالیێ دن ژی ل دژی پارچەیەکی دنێن گەلێ خوە کار دکە و نوونەرتیا داگرکەران دکە. کار دکە ژ ھۆلێ رابکە. ھەول ددە کو کوردێن پارچەیەکی دن برسی بکە. ل ئالیێ دن خەندەکان د کۆلە. دکارم بێژم ئەڤ کارانە ژی نە نوونە ژ ئالیێ پدکعێ ڤە تێن کرن. د دیرۆکێ دە ھەر تم ژ بۆ دەستھلاداریا خوە کارێن وھا دکە و ئالیکاریێ ددە دەولەتان. نە تەنێ دژبەریا رۆژاڤایێ کوردستانێ دکە،یا باکوورێ کوردستانێ ژی دکە.
ئەردۆگان دخوازە ببە سەدام ھسێن
ھوون سیاسەتا ئەردۆگانیا ل ھەمبەری کوردان چاوا دگرن دەست؟
ئەو سیاسەتا ئەردۆگان و ئاکپ نھا پێک تینە، ئەوە کو ئەردۆگان دخوازە ببە دیکتاتۆرەک و سەدەم ھسێن. نە تەنێ شەرێ کوردان، نھا شەرێ گوولەن ژی دکە. ھەروھا ئێریشکرنا ل سەر ھدپعێ و گرتنا ژ کارا مامۆستایان ژی د ڤێ چارچۆڤەیێ دەیە. ڤێ یەکێ ھەموو جیھان دزانە. لێ ژ بەر بەرژەوەندیێن ھێزێن سەردەست گەلەک جار تشتەک نایێ کرن. لێ لگۆری پێویستیا خوە نێزی ھێزێن ب باندۆریێن باکوورێ کوردستانێ و رۆژاڤایێ کوردستانێ ژی دبن. ئەگەر ترکیە بخوازە بکەڤە رۆژاڤایێ کوردستانێ و باکوورێ کوردستانێ ژی خەرا بکە، لێ بلا ڤێ یەکێ بزانە وێ راستی کێ وەرە.
نێزی ٢ سالانە ژ ئالیێ دەولەتا ترک ڤە تەجرید ل سەر رێبەرێ پککعێ ئابدولاھ ئۆجالان ھەیە، گەلۆ سەدەمێ ڤێ چیە؟
تەجریدا ل سەر ئۆجالان دو سال دەرباس دکە، سەرۆک ئاپۆ چەندین پرۆژەیێن گرینگ ھەبوو ژ بۆ ئاشتیێ. لێ ترکیەیێ وێ دەمێ کار پێ ھەبوو، ژ بۆ وەکە لیستۆتەکێ ب کار بینە، ژ بۆ پرۆپاگاندەیا ناڤنەتەوی. ژ بۆ کو خوە زێدەتر ب ھێز بکە. وەکە تشتا کو ئیرۆ ئەم دبینن ل جھێ کو ئاشتیێ، دەولەتا ترک ل سەر گەلێ کورد دە کۆمکوژیان پێک تینە.
ئۆجالان ب ژیانا خوە موورالی ددە گەلێ کورد
د سیاسەتا ھەرێمێ دە ئۆجالان کاری چ رۆلەکێ بگرە؟
ژ بۆ ئاشتیێ رۆلێ ئۆجالان گەلەک مەزن بوو. ھەر د ڤێ چارچۆڤەیێ دە پرۆژەیێن وی نەتەنێ ژ بۆ گەلێ کورد و کوردستانێیە. لێ دەولەتا ترک ناخوازە فکرێن ئۆجالان دەرکەڤە ژ دەرڤە ژ زندانێ و بێ بەھسکرن. ژ بەر کو وێ گەلەک ب باندۆر بن. لێ وەکە تێ دیتن، ئۆجالان چ کەسایەتەک بەرخوەدێرە و ب ژیانا خوە موورالی ددە گەلێ کورد. ژ بەر ڤێ یەکێ ترکیە ژی نکارە زیانێ بدتێ، ژ بەر کو وێ باجەکی گران بدە. ئەشکەرەیە ئیرۆ یان سبە وێ سەرۆکێن ترکیەیێ ھەر نەچاری سەرۆک ئاپۆ ببن.”
Nivîskar û lêkonînerê Kurd Profesor Dr. Salar Basîre di hevpeyvînekî taybet de behsa rewşa niha Kurdistanê kir. Basîre bal kişand li ser tecrîda li Îmraliyê û diyar kir ku projeyên Ocalan netenê ji bo Kurdane û got ku Tirkiye naxwaze fikrên Ocalan derkeve ji derve.
SORAN HISÊN / SILÊMANÎ
Nivîskar û lêkonînerê Kurd Profesor Dr. Salar Basîre di hevpeyvînê de li ser sedemê krîzên aborî û siyasî yên li Herêma Kurdistanê, girtina deriyê Sêmalka jî axivî û diyar kir ku hikûmet û parlamento tenê şeklî ne û malbatek desthilatdariya Herêma Kurdistanê dike.
Profesor Dr. Salar Basîre li ser tecrîda li ser Rêberê PKK'ê Abdulah Ocalan wiha got; "Projeyên Ocalan tenê ji bo gelê Kurd û Kurdistanê nîne. Lê Tirkiye naxwaze fikrên Ocalan bên ji derve û bê behs kirin. Ji ber ku wê bi bandor bin. Lê dîsan Ocalan bi jiyana xwe mûralê dide gelê Kurd."
Berfirehiya hevpeyvîna ligel Nivîskar û lêkonînerê Kurd Profesor Dr. Salar Basîre wiha ye;
Sedemên krîzên Başûrê Kurdistanê evqas kûrbûyîn çine?
25 sal derfet hebûn bingehên aborî çêbikin
Sedemê sereke yê vê krîza li Herêma Kurdistanê ye binketina desthilatdariya 25 salane. 25 sal derfet hebûn ji bo bikarin derfetên aborî û bingehekê jêre çê bikin. Ji bo rewşa siyasî û rewşa aboriya ya xelkê bi rengekî baş biçe. Lê desthilat bi serketî nebû. Ji ber vê yekê dikarîn bêjin desthilat qabîleta wê nîne Herêma Kurdistanê bi rêve bibe.
Li gorî dîtina we di demekî ku nikarin Herêma Kurdistanê bi rêve bibin de çawa banga avakirina dewletê dikin?
Wê dewlet nekare Herêma Kurdistanê bi rêve bibe
Di demekî ku ev desthilatdar nikare Herêma Kurdistanê bi rêve bibe, aliyek weke PDK'ê propagandeya dewletbûnê dike. Ji ber ku dewlet zemînek divê û divê zemîn jêre bên çêkirin. Herwiha hejmarek faktorên girîng hene divê ligorî wan bê meşandin. Ev yek propagandeya wê partiyê ye û ji derveyî vê tiştek din nîne. Ji ber ku di qaxa navnetewî de ji bo vê yekê negûncawe û demeke wiha tiştek wiha naxwazin.
Heya niha girîngî bi dewletbûnê dane yan tenê di çarçoveya propagandeyê ye?
Her çend min got ku ji bo vê yekê qet zemînek û demek baş nîne û ji bo zemîn amade nekirine. Ji ber ku ne girîngî pê dane. Eger girîngî pê bidaya niha wê siyaset û aboriyek bi hêz di destê partiyên Kurdistanî de hebûya. Wê demê wê bikarin ji bo vê yekê biçin danûstandinê. Sedemê wê yekê jî ji ber binketina siyaseta desthilatdariya Herêma Kurdistanê ye.
Gelo Herêma Kurdistanê çiqas kariye sûd ji çavkaniyên xwazî bigre û bi taybet siyaseta şandina petrolê çawa bi rêve dibe?
Bêguman li Herêma Kurdistanê di vê yekê de binketine. Sedemê vê yekê jî ji ber siyaseta şaş ya PDK'ê û YNK jê berpirsyarin. Ev yek di wê demê de ye ku PDK propagandeya dike ku wê aboriya serbixwe pêk bîne. Bi petrolê, lê dekete holê ku bi serketî nebû di siyaseta peydakirina aborî de.
Tirkiye ji Herêma Kurdistanê zêdetir ji petrola Herêma Kurdistanê sûd dibîne
Êrê çima nikarin sûd ji dahata petrola tê şandin bigrin?
Dahata bi dest tê bi rêya firoştina petrol hemû diçe berîka çend kesan de, ne ya partiya de jî. Ji ber ku li vê derê partî bûne armanc ne amraz. Diçe berîka wan kes û malbatên li herêma PDK'ê û YNK'ê. Patrola Herêma Kurdistanê bûye çavkaniya dewlemendbûna çend kesan. Herwiha yê sereke jê sûd dibînin Tirkiyeye. Ji Herêma Kurdistanê zêdetir sûd ji petrola Herêma Kurdistanê dîtiye. Bi rengekî talankarî petrolê di şînin Tirkiyeyê.
Eger bi vî rengî jî hatibe firotin, gelo ya heya niha hatiye firotin çi pê hatiye?
250 milyar dolar şandine bankên ji derveyî welat
Siyasetmedarên Herêma Kurdistanê 250 milyar dolar şandine derveyî Herêma Kurdistanê. Bêguman ev jî dahata vê petrolê ye. Ji derveyî vê yekê jî desthilatdariya Herêma Kurdistanê destdanîne li ser gelek proje, milk û mal. Weke ev welat milkê çend binemala malbatekê be. Ev jî bûye sedem ku herî zêde ziyan bi gel bi gihî.
Gelo sedemê bê peretî û xwepêşandana ev talankirina we behs kiriye?
Li Herêma Kurdistanê egerên serhildanê hene
Bêguman xwepêşandan û nerazîbûna xelkê ji vê yekê tê. Niha rewş gihiştiye wê astê ku egerên serhildanên giştî hene li Başûrê Kurdistanê. Lê tişta ku niha heye, heya niha nekarine dengên nerazî bigihînin hev. Ji ber vê yekê jî pêwîstî bi hejmarek ciwanên bi cesaret û rewşenbîr heye ku bikarin dengên nerazî di bin sêwanekê de kom bikin.
Heya niha desthilat bersiva xelkê nedaye ku baweriya wan pê bê?
Desthilat bi metirsiyan hesiya ye
Li gorî min wê encamekî xirab ji vê rewşê derkeve. Desthilatê gelek baş bi vê metirsiyê hesiya ye. Ji ber vê yekê ji van dengê neraziyane di tirse. Di heman de demê de ne amadeye xwe li ber çavan re derbas bike û reforman bike.
Li gorî dîtina te hêza vê desthilatê maye ku reforman bike?
Reform bi dîkdatoran nayê kirin
Ez di wê baweriyê de me ku reform bi sîstema dîktatoriyê nayê kirin. Ji ber ku sîstema dîktatoriyê eger reforma rasteqîn bike, ew desthilatdar wê nemîne û wê bi rûxe. Ji ber ku ew bixwe beşekî mezin ya gendeliyê ne.
Beşek ji aliyên siyasî û welatiyan daxwaz dikin ku petrola Herêma Kurdistanê bi rêya navendê re bê şandin, dîtina we li ser vê yekê çiye?
Eger em weke Herêma Kurdistanê dixwazin di nava dewleta Iraqê de bimînin, yan heya wê dema em dimînin, neçarin ligel hikûmeta navendî bi meşîn. Ji aliyê din ve Bexda daxwaz dike ku petrolê bi rêya wan bi şînin ji bo ku weke salên derbasbûyî bûdceya Herêma Kurdistanê bide. Lê diyare rêveber çav berdane dahata petrol û aboriyê. Dixwazin ji derveyî Bexda petrolê bi firoşin. Ji bo ku dahatekî ya wana zêdetir hebe. Aboriya Herêma Kurdistanê rûxaye. Eger petrolê bi rêya Bexda re bişînin ew jî neçarin bûdceya Herêma Kurdistanê bidin. Lê weke em dibînin niha petrolê bi erzan û talankirinê û bi eşkere û qaçax dişînin Tirkiyeyê. Li vê derê ew siyaseta wan ya aborî serbixwe binketiye.
Ji berî niha di bin serokatiya Mesûd Barzanî de şandekî Herêma Kurdistanê çû Bexda, gelo sedemê serdana wan ji ber di siyaseta aborî de binketin bû?
PDK nûnertiya siyaseta Erdogan dike
Weke min gotî, siyaseta petrolê ya Herêma Kurdistanê binketiye. Niha neçar bûn biçin Bexda. Ji bo bikarin siyaseta xwe paş ve vegerin çûn. Her wiha çûna wan teslîmiyet bû. Barzanî serokatiya şandeyê kir. Ewên ligel bûn tenê tiştekî sembolîk bûn. Di siyaseta wan tiştên veşartî gelekin. Dibe ku em her tiştî nezanin û di dahatû de bên eşkere kirin. Lê ligorî dîtina min ji derveyî petrolê, sedemê serdana Barzanî azadkirina Mûsilê û beşdarbûna PKK'ê ya di pêngavê de bû. Ji ber ku PDK bi eşkere nûnertiya siyaseta Erdogan dike. Eger na çi pêwîste Barzanî bi cûda û bê agadariya yên ligel xwe ligel Ebadî hevdîtinê bike.
Weke lêkolînerekê hûn çend girîng di bînin ku Kurd beşdarî operasyona Mûsilê bibin?
Eger ji bo xizmeta malbatekê be, pêşmerge beşdarî şerê Mûsilê nebin baştire
Weke tê behs kirin pêşmerge beşdar dibin û paşê paşde vegerin, li gorî min divê Kurd bi yek dengî beşdar bibin û eger berjewendiyên gelên Kurd têde be beşdar bibin, lê eger ji bo berjewendiyên hizb û malbatekê be beşdar nekin baştire.
Mirov dikare bêje ku yek ji armacên Barzanî behskirina petrola Kerkûkê ji bo Ebadî bû. Gelo tu siyaseta Kurd ya li ser Kerkûkê çawa şîrove diki?
Ji berî niha min li Kerkûkê semînerek da. Li wir min çend welatiyên Kerkûkê dîtin. Mixabin ew dibêjin, siyaseta PDK'ê û YNK'ê ya li Kerkûkê nekariye bibe mînakek ciwan ji bo welatiyan. Ew petrola ku ji wê derê tê şandin, mixabin bi rengekî mafyayî tê firotin. Welatî qet sûdekê jê nabînin. Bûye sedem ku mûçe nebin. Niha Kerkûkî ewqas acizin ku dibêjin Bexda ji Herêma Kurdistanê baştire.
We li ser sîstema kantonan yan jî herêmbûna da, gelo divê demê de ev yek çareseriye ji bo Herêma Kurdistanê?
Projeyek min heye bi navê bi kantonbûna Herêma Kurdistanê. Projeya min necûdabûna ji Bexda yê ye. Li gorî destûra Iraqê goncawe. Armanca projeyê başkrina rewşa welatiyane û nehiştina van du îdareyane. Ji ber ku em dizanin niha du rêveberî heye û ew du hizbane xwedî desthilatdariyê û aboriya xwe ne. Desthilat li ser du beşdan de par ve kirine. Tenê ji bo bi karan barê xwe bi rêve bibin parlamento û hikûmet avakirine û tiştekî şiklîne. Ji ber ku karê wan pê heye. Lê li pişt de sîstemek kar dike. Ew jî sîstema malbatî û binemaliye. Ji ber vê yekê wê ev proje ji bo Başûrê Kurdistanê çareseriyek be. Weke mînak, Behdînan dikare bibe kantonek, yan Hewlêr û Kerkûk yan ji her parêzgeheke din, dikar bibe kantonek. Yan ji çend bajarên di warê çandî û coxrafî de nêzî hevin, dikarin bibin kanton. Lê divê hemû di nava yekîtiyek netewî de pêk were.
Şengal hatiye valakirin û HPG Şengal ji karasatekî mezin parast, lê niha PDK kar ji bo wê yekê dike ku HPG'ê ji Şengalê der bixe, gelo ma Şengal pêwîstî bi gerîla nemaye?
Di qada navnetewî û navxweyî de gelek eşkere û zelale gerîla karîn roleke şoreşgerane hebe û gelê Êzidî bi parêze. Destê kê hebû ji bo Şengal bikeve destê çeteyên DAIŞ'ê de. Berjewendiyên kê li gel vê yekê hebûn DAIŞ hebû. Mijara Şengalê eşkere ye. Ji aliyê PDK'ê ve çarenûsa Êzidiya radestî DAIŞ'ê hate kirin û ew komkujî li serê wan hate. Ji ber ku ew bê ku guleyekê biteqînin bi cih hiştin. Eger gerîlayên HPG'ê nebûyan wê trajediya Êzidiyan gelek mezin bûye.
Qet baweriyekî Êzidiyan bi PDK'ê nemaye
Gelo wê Êzidî ji van hewldanên PDK'ê razî bibin daxwaza paşvekêşîna gerîla bikin ji Şengalê?
Nexêr, ji ber ku qet baweriyek wan bi PDK'ê nemaye. Niha ew hêzên şoreşger ên ku ew parastin cihê baweriya wane. Ew jî gerîla û şervanên YPG'ê û YBŞ'ê ne.
Ango niha gerîla ji bo piştgiya pêşmergeyan pêwîste?
Niha gerîlayên PKK'ê amadene bi çend hezar kesî ve beşdarî operasyona Mûsilê bikin, weke pêşmergeyan. Lê weke tê dîtin Tirkiye bi hewldana çend aliyan dixwaze pêşiya wan bigre. Ji bo PKK beşdarî operasyoan rizgarkirina Mûsilê nebin. Lê weke parlamanterekî Nemsa ala PKK'ê radike û bire dinava parlamentoyê û got 'PKK ne terorîste û ya ku biçe di nava lîsteya terorê Tirkiye' Ji ber vê yekê wê rojek bê yên tewanbarî û komkujiyê dikin yên weke dewlat Tirk bên dadgeh kirin.
Li Herêma Kurdistanê PDK nûnertiya Tirkiyeyê dike
Hûn weke lêkolînerekê helwesta Herêma Kurdistanê ya li hemberî Rojavayê Kurdistanê çawa dibînin?
Mixabin demeke PDK'ê deriyê Sêmalka li ser gelê Rojavayê Kurdistanê de girtiye û ev jî nîşana wê yekê ye ku li Herêma Kurdistanê PDK nûnertiya Tirkiyeyê dike. Dîsan ev karane qet xizmetê ji bo gelê Kurd û gelê Rojavayê Kurdistanê nake. Siyaseta PDK li hemberî Rojavayê Kurdistanê di meşîne siyatetekî Baasiye. Di aliyekê de xwe bi Kurd nîşan dide û di aliyê din jî li dijî parçeyekî din ên gelê xwe kar dike û nûnertiya dagirkeran dike. Kar dike ji holê rabike. Hewil dide ku Kurdên parçeyekî din birsî bike. Li aliyê din xendekan di kole. Dikarim bêjim ev karane jî ne nûne ji aliyê PDK'ê ve tên kirin. Di dîrokê de her tim ji bo desthiladariya xwe karên wiha dike û alîkariyê dide dewletan. Ne tenê dijberiya Rojavayê Kurdistanê dike, ya Bakûrê Kurdistanê jî dike.
Erdogan dixwaze bibe Sedam Hisên
Hûn siyaseta Erdogan ya li hemberî Kurdan çawa digrin dest?
Ew siyaseta Erdogan û AKP niha pêk tîne, ewe ku Erdogan dixwaze bibe dîktatorek û Sedem Hisên. Ne tenê şerê Kurdan, niha şerê Gûlen jî dike. Herwiha êrîşkirina li ser HDP'ê û girtina ji kar a mamostayan jî di vê çarçoveyê de ye. Vê yekê hemû cîhan dizane. Lê ji ber berjewendiyên hêzên serdest gelek car tiştek nayê kirin. Lê ligorî pêwîstiya xwe nêzî hêzên bi bandor yên Bakûrê Kurdistanê û Rojavayê Kurdistanê jî dibin. Eger Tirkiye bixwaze bikeve Rojavayê Kurdistanê û Bakûrê Kurdistanê jî xera bike, lê bila vê yekê bizane wê rastî kê were.
Nêzî 2 salane ji aliyê dewleta Tirk ve tecrîd li ser Rêberê PKK'ê Abdulah Ocalan heye, gelo sedemê vê çiye?
Tecrîda li ser Ocalan du sal derbas dike, Serok Apo çendîn projeyên girîng hebû ji bo aşitiyê. Lê Tirkiyeyê wê demê kar pê hebû, ji bo weke lîstotekê bi kar bîne, ji bo propagandeya navnetewî. Ji bo ku xwe zêdetir bi hêz bike. Weke tişta ku îro em dibînin li cihê ku aştiyê, dewleta Tirk li ser gelê Kurd de komkujiyan pêk tîne.
Ocalan bi jiyana xwe mûralî dide gelê Kurd
Di siyaseta herêmê de Ocalan karî çi rolekê bigre?
Ji bo aştiyê rolê Ocalan gelek mezin bû. Her di vê çarçoveyê de projeyên wî netenê ji bo gelê Kurd û Kurdistanê ye. Lê dewleta Tirk naxwaze fikrên Ocalan derkeve ji derve ji zindanê û bê behskirin. Ji ber ku wê gelek bi bandor bin. Lê weke tê dîtin, Ocalan çi kesayetek berxwedêre û bi jiyana xwe mûralî dide gelê Kurd. Ji ber vê yekê Tirkiye jî nikare ziyanê biditê, ji ber ku wê bacekî giran bide. Eşkere ye îro yan sibe wê serokên Tirkiyeyê her neçarî serok Apo bibin.”
