چاوخشاندن بە چاوی شانیدار ز، ژنێکی نیاندەرتاڵ کە نزیکەی ٧٥ هەزار ساڵ لەمەوبەر لەو ناوچەیەی ئێستا بە کوردستانی عێراق ناسراوە ژیاوە، پەیوەندییەکی قووڵ بە ڕابردووی کۆنمانەوە پێشکەش دەکات. دەموچاوی ئەو کە بە وردی لە سەدان پارچەی ئێسکی ناسکەوە دروستکراوەتەوە کە بە زەحمەت لە ئەشکەوتی ئایکۆنی شانیدارەوە وەرگیراونەتەوە، ساتێکی بەرچاوە لە ئەنترۆپۆلۆژیای کۆندا – یەکەم تاکی نیاندەرتاڵ کە لەم شوێنە سەرەکییە لە ماوەی زیاتر لە نیو سەدەدا هەڵکەندراوە. ئەم بوژانەوەیە سەرنجڕاکێشە و ئاوەدانکردنەوەی دواتر کە لەلایەن تیمێکی تایبەتمەند لە شوێنەوارناس و پارێزەرانی زانکۆی کامبریجەوە سەرپەرشتی دەکرێت، ڕووبەڕووی خزمێکی مرۆڤی لەمێژە لەناومان دەباتەوە، ئەمەش ڕێگەمان پێدەدات چاوێک بە ژیانێک ببینین کە دەیان هەزار ساڵ پێش ژیانی خۆمان ژیاوە.
دۆزینەوەی کەللەسەری تەختکراوی شانیدار ز لە ناو ئەشکەوتی شانیدار، شوێنێک کە پێشتر بە ناشتنی نیاندەرتاڵ و بەڵگەی ڕەفتارە ئاڵۆزەکان بەناوبانگە، سەرنجی کۆمەڵگەی زانستی بۆ ئەم دانیشتووانە دێرینە هەڵگیرساندەوە. کاری وردی پارچە پارچەکردنی سەری سەری پارچە پارچە بوو، کارێکی مۆنۆمێنتال بوو، پێویستی بە شارەزایی هەبوو لە هەردوو بواری شوێنەوار و پاراستندا. دووبارە بنیاتنانەوەی دەرئەنجامی، کە لەلایەن دەستی لێهاتووەکانی برایانی کێنیسەوە، کە پەیکەرتاشی بەناوبانگی تایبەتمەندن لە نوێنەرایەتیکردنی ژیانی هۆمینینە کۆنەکاندا، بە ژیانەوە هێنراوەتەوە، وێنەیەکی بەرجەستەی ئەم تاکە پێشکەش دەکات. لێکدانەوەی هونەری ئەوان کە بەهۆی ئەو زانیارییە زانستیانەی کە لە پاشماوەی بەردبووەکانەوە کۆکراونەتەوە، ڕێگەمان پێدەدات تایبەتمەندییەکانی شانیدار ز ببینین، ئەمەش پەیوەندییەکی مرۆییتر و پەیوەندیدارتر بە باوباپیرانی نیاندەرتاڵمانەوە دابین دەکات.
شیکاری زیاتری شوێنی ناشتنەکە لەلایەن تیمی توێژینەوەکەوە تێڕوانینێکی سەرنجڕاکێشی لەبارەی چاودێری و مەبەستداری دەوروبەری شوێنی پشوودانی کۆتایی شانیدار ز بەدەستهێناوە. بەڵگەکان ئەوە دەردەخەن کە تەرمی ئەو کچە بە ئەنقەست لەناو کانییەکدا جێگیرکراوە، کە پێکهاتەیەکی سروشتییە و بەهۆی ئاوی ڕژاوەوە هەڵکەندراوە، کە پێدەچێت زیاتر بە دەست دەستکاری کراوە بۆ ئەوەی پاشماوەکانی لەخۆبگرێت. ئەمەش ئاستێک لە پراکتیکی ناشتنی بە ئەنقەست پێشنیار دەکات، ئەمەش زیاد دەکات بۆ گەشەسەندنی بەڵگەکان کە ئاماژەن بۆ ڕەفتارە کۆمەڵایەتییە ئاڵۆزەکان و لەوانەیە تەنانەت ڕەمزییەکانیش لەنێو نیاندەرتاڵەکاندا. پشتگیری بەردەوامی دامەزراوەی لیکی بۆ هەڵکۆڵینە نوێکراوەکانی ئەشکەوتی شانیدار، بە سەرۆکایەتی دکتۆر ئیما پۆمێرۆی و دکتۆر گرایم بارکەر، جەخت لەسەر گرنگی بەردەوامی ئەم شوێنە دەکاتەوە لە هەڵدانەوەی نهێنییەکانی ژیانی نیاندەرتاڵ و پەیوەندییەکانیان بە *هۆمۆ ساپیێنس*ی سەرەتایی. ڕووخساری شانیدار ز کە دوای هەزاران ساڵ هێنراوەتەوە سەر فۆکەس، وەک بیرخستنەوەیەکی بەهێز بۆ
ڕەچەڵەکی هاوبەشمان و گەشتە سەرنجڕاکێشەکەی پەرەسەندنی مرۆڤایەتی کاردەکات.
سەرچاوە:
