هاوکات لەگەڵ پەرەسەندنی قەیرانەکانی نێوان بەغدا و هەولێر لەسەر مووچەی فەرمانبەران و دەستپێکردنەوەی هەناردەکردنی نەوتی هەرێم، دەستپێشخەرییەکی نوێ لە ئاسۆدا دەردەکەوێت بۆ چارەسەرکردنی قەیرانەکە و کۆتاییهێنان بە کێشە هەڵپەسێردراوەکانی نێوان هەردوولا.
ئەم پێشهاتانە دوای چەند ڕۆژێک لە کۆبوونەوە بەردەوامەکانی نێوان شاندێکی حکومەتی هەرێمی کوردستان و وەفدێکی حکومەتی عێراق و وەزارەتی دارایی فیدراڵی دێت، کە ئامانج لێی چارەسەرکردنی قەیرانی مووچە و شایستە داراییەکانە بۆ هەرێم.
لە پێشهاتێکی نوێدا، مەسرور بارزانی، سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان لە کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانیدا ڕایگەیاند، قەیرانی ڕاگرتنی بودجە بۆ مووچەی فەرمانبەران و کرێکارانی کەرتی گشتی لە هەرێم لە ڕێگەی چارەسەرکردندایە.
سه باره ت به پرسی موچه ، سه ڕۆکی حکومه تی هه ڕێمی کوردستان وتی: "له ماوه ی دوو مانگی ڕابردوودا موچه ی فه ڕمانبه ڕانی هه ڕێمی کوردستان به شێوه یه کی یاسایی نه دراوه و ئه مه ڕێکارێکی نا ده ستووره ، پێمان وایه قبووڵکراو نییه که موچه ی فه ڕمانبه ڕانی هه ڕێمی کوردستان به هه ڕ ناکۆکی و ناکۆکییه کی سیاسی ببه سترێته وه ". پەیوەندییەکانی نێوان بەغدا و هەولێر لە چەند هەفتەی ڕابردوودا شایەتی چالاکییەکی چڕ بووە لە هەوڵێک بۆ چارەسەرکردنی کێشە مشتومڕاوییەکان، دیارترینیان بودجەی فیدراڵی و میکانیزمی دابەشکردنی داهاتە، ئەمەش لە کاتێکدایە کە حکومەت بەردەوام جەختی لەسەر پابەندبوونی بە پرەنسیپی دادپەروەری و یەکسانی لە سەرتاسەری پارێزگاکانی عێراقدا کردووە.
ناکۆکییەکانی نەوت لە ڕێگای چارەسەرکردندایە
وەفا محەمەد کەریم ئەندامی پارتی دیموکراتی کوردستان ڕایدەگەیەنێت، دوو شاندی حکومەتی فیدراڵی لە هەولێرن بۆ چارەسەرکردنی کێشە هەڵپەسێردراوەکان.
ناوبراو لە میانی چاوپێکەوتنەکەیدا لەگەڵ کەناڵی ئەلمەدا ئاماژەی بەوەدا کە "ناکۆکییەکانی نەوت لەگەڵ هەرێمی کوردستان لە ڕێگادایە بۆ چارەسەرکردن، یەکەم شت کە لەسەری ڕێککەوتوون، دابینکردنی پارەی ڕاستەوخۆی مووچەی فەرمانبەران دەبێت لە حکومەتی هەرێم لەلایەن وەزارەتی دارایی فیدراڵیەوە".
ئاماژەی بەوەشکرد، "نابێت مووچەی فەرمانبەران ببەسترێتەوە بە دەستپێکردنەوەی هەناردەکردنی نەوت، چونکە ڕەگی کێشەی حکومەتی فیدراڵی لەگەڵ نەوت لەگەڵ کۆمپانیا بیانییەکانی نەوتدایە، کە ڕەتیدەکەنەوە هەر بەرمیلێک 16 دۆلار بدەن".
هه ڕوه ها ڕایگه یاند که "ئه و شانده ی که سه ڕدانی هه ڕێم ده که ن، جێگرانی سه ڕۆک وه زیران، فوئاد حسێن وه زیری ده ڕه وه و هایان عه بدولغانی وه زیری نه وت له خۆده گرێت و ده سه ڵاتی ته واوی هه یه بۆ واژۆکردنی ڕێککه وتنه هه مه لایه نه که ."
ئاماژەی بەوەشکرد، "فشاری کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی لەسەر بەغدا هەیە بۆ کۆتاییهێنان بە قەیرانی مووچە و چارەسەرکردنی کێشەکان لەگەڵ هەرێم".
لە 16ی حوزەیران، دادوەر جاسم ئەلعامیری، سەرۆکی دادوەری دادگای باڵای فیدراڵی، جەختی لەسەر دۆزینەوەی چارەسەرێک بۆ قەیرانی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان "بەپێی یاسا" کردەوە.
ناکۆکی نێوان هەولێر و بەغدا لەسەر بڕینی بودجەی ئەم دووەمیان بۆ مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم ڕەهەندی سیاسی و ئابوری ئاڵۆز وەردەگرێت، ئەمەش لە کاتێکدایە کە ناکۆکی کەڵەکەبووە، دیارترینیان پرسی نەوت و ڕێککەوتنە دوو قۆڵییەکان لەگەڵ کۆمپانیا ئەمریکییەکان، بە گوتەی شارەزایان.
پابەندبوون بە بڕیاری حکومەتی فیدراڵی
لەلایەکی دیکەوە پەرلەمانتار غەریب ئەحمەد لە یەکێتی نیشتمانپەروەری کوردستان پێی وایە دەبێت حکومەتی فیدراڵی و حکومەتی هەرێمی کوردستان پابەندی ئەو بڕیارە بن کە پێشتر لەلایەن دادگای فیدراڵیەوە دەرچووە.
بۆ ئەلمەدا ڕوونیشیکردەوە، "هاوڵاتی کورد ئەو کەسەیە کە باجەکەی دەدات، بەو پێیەی نزیکەی 60 ڕۆژە فەرمانبەران مووچەیان وەرنەگرتووە، ئەمەش کاریگەری بەرچاوی لەسەر ژیانی خەڵک و چالاکیی بازاڕ هەبووە، کە زۆر کاریگەری لەسەر بووە".
ئاماژه ی به وه شدا، "گفتوگۆکانی شاندەکە هەرچییەک بێت و سروشتی ناکۆکییەکانی نێوان حکومەتی فیدراڵی و حکومەتی هەرێم هەرچییەک بێت، نابێت ئەمە لە پرسی مووچەدا ڕەنگ بداتەوە، بەو پێیەی پرسێکی مرۆییە و دەبێت بەخێرایی خەرج بکرێت".
ئاماژەی بەوەشکرد، "گفتوگۆی ئەرێنی هەیە، هیوادارین بگەینە ڕێککەوتنێک کە کۆتایی بە قەیرانەکان بهێنێت و کێشەکان بە شێوەیەکی هەمیشەیی چارەسەر بکات".
ڕۆژی 28ی ئایار، تایف سامی، وەزیری دارایی بە فەرمی حکومەتی هەرێمی لە بێتوانایی وەزارەتەکەی لە بەردەوامیدان بە دابینکردنی بودجەی مووچەی فەرمانبەران ئاگادار کردەوە و ئەوەشی گەڕاندەوە بۆ ئەوەی "کوردستان پشکی تەرخانکراوی خۆی بەپێی یاسای بودجەی فیدراڵی تێپەڕاندووە، کە دەکاتە 12.67%". ساڵانێکە پرسی مووچە لە هەرێمی کوردستان یەکلایی نەبووەتەوە، لە نێوان گرژییەکان لەگەڵ حکومەتی فیدراڵیدا بە هەڵپەسێردراوی ماوەتەوە. ئەم مشتومڕە ساڵانە بە پەسەندکردنی بودجەی فیدراڵی نوێ دەبێتەوە، کە مەرجەکان بەسەر هەرێمدا دەسەپێنێت لە بەرامبەر وەرگرتنی پشکی خۆی لێی، دیارترینیان ڕادەستکردنی داهاتی نەوتە. بەڵام دوو ساڵ لەمەوبەر دوای ئەوەی هەرێم هەناردەکردنی نەوتی لەڕێگەی بەندەری جەیهانی تورکیاوە ڕاگرت، حکومەتی فیدراڵی مووچەی فەرمانبەرانی کردە "پێشین" بۆ هەرێم.
ڕاگرتنی مووچەی فەرمانبەران بووە هۆی ئیفلیجی تەواوەتی ژیانی گشتی لەناو هەرێمدا و کاریگەری لەسەر هەموو سێکتەرەکان دروستکرد و بووە هۆی وەستانێکی بەرچاو لە چالاکییەکانی بازاڕ لە شارەکان و قایمقامیەتەکانی کوردستان.
هەناردەکردنی نەوتی سەربەخۆی هەرێمی کوردستان لە مانگی ئازاری 2023 بە فەرمی وەستا، ئەمەش دوای بڕیارەکەی ژووری بازرگانی نێودەوڵەتی لە بەرژەوەندی عێراق لە دژی تورکیا سەبارەت بە ڕێککەوتنەکانی بۆرییەکانی عێراق و تورکیا.
ساڵێک پێشتر دادگای باڵای فیدراڵی، چوارچێوەی یاسایی و یاسایی ڕێکخستنی پەرەپێدانی نەوت و غازی لە هەرێمی کوردستان هەڵوەشاندەوە، بەو بڕیارەی کە یاسای نەوت و غازی هەرێم نادەستوورییە. دەقی ڕێککەوتنەکە
جگە لەوەش حەفیدەر شەعبان شارەزای ئابووری ئاماژەی بەوەدا کە ڕێککەوتنێک لە نێوان بەغدا و هەولێر نزیکە، هەروەها پێشکەوتنی بەرچاو لە دانوستانەکاندا بەدیهاتووە لە میانی کۆبوونەوەکانی شاندی حکومەتی فیدراڵی کە سەردانی هەرێم دەکەن.
ناوبراو بە ئەلمەدای ڕاگەیاندووە، "لە ڕێککەوتنەکەدا هاتووە کە مووچەی مانگی ئایار و حوزەیران ڕاستەوخۆ لەلایەن بەغداوە دەدرێت بە فەرمانبەرانی هەرێم، لەگەڵ ئەوەی حکومەتی فیدراڵی 50%ی داهاتە ناوخۆییەکان بەشێوەی دیجیتاڵی وەردەگرێت".
ناوبراو لە درێژەی قسەکانیدا وتی: لە ئێستادا ڕێککەوتنێک سەبارەت بە نەوت دەکرێت، بەڵام تا ئێستا تەنها یەک بەربەست هەیە،
.ئەویش کۆمپانیا نەوتییە بیانییەکانە.ی
سەرچاوە سوزان تاهیر بۆ میدیای المدێ
