کارەکتەریاجڤاکاکوردیا عاتفی ، میناک کارەکتەریا "میدیایێ "
موسا عەبدللە
سەریداگرنە بزانین کومەدیا راگەهاندن ب دەسهەلاتاجارێ دهێتە زانین ،دەسهەلاتاجارێ کوراگەهاندنە ب هەموبەشێن خوڤە رولەکاگرنگ دگێرێت بوجڤاکی ،ئەم دشێین بێژین ، دەسهەلاتاجارێ راگەهاندن میدیا، دشێت هندپرسا بکەتەپرسێن جیهانی ، پرسا گرنگ ئەوەکەنگی مەجڤاکونەتەواکوردشیایە راگەهاندنەکا ئەکادمی بینن هەبونێ ،؟ ئەگەرخودان پروژەیەک فەلسەفی زانستی بیت ،؟ دهەمو هێلێن ژیانێدا؟ ئەگەرهەبیت هزرێن تارستانی دێ هەمو هێزاخودەنەکاربوکولاوازبکەن و ژناڤببەن ؟!تادەنگەکێ ئازادێ خودان پرنسیپێن ئەغلاقی، لەوران پشکەک ژراگەهاندکاران هەروەک جاوان پشکەک هەری زوراقوتابیێن مەکوردان دخینن بو وەرگرتناباوەرنامەکێ ، ئارمانج بووەرگرتناموچەیەکێیە ژ وێ باوەرنامێ نەک داهێنانە د باوەرنامەیاخویا زانستی ، ؟!ئەهابوی ئاواییژی پشکاهەری زورا راگەهاندکارێن مەکوردان بووەرگرتنا موچەکێ دچن راگەهاندنا ، ئەوێ یەکەژی وەکرییەکوتاکێ بەرخور بیتن هەبونێ نەک بەرهەم هێنەرو خودان پروژەیێن عەقلمەندی،؟!دیسان هند ژ راگەهاندکاران ، دێ دەستەکێ مەنزەران پەیداکەن و بەندکەکێ کەنە وان مەنزەران حەتا سەر چوکێن وانا بهێت ، ئارمانج ئەونینە چاڤێن کارەکتەرێن هند ژ راگەهاندکاری لبەر لێکولینێت زانستی زەعیف بونە ، بەلکو ژبەرکو هندکارەکتەریێن راگەهانکارهەنەئەومەنزەرە ژبوناوی وێیەکێ کرینێ لسەرکەرامەتاجڤاک لێکولینا دکەن ، ب تایبەت ئەگەر رێڤەبەریا سایتەکێ بکەت کجەکا چالاک ئارمانجاوێ ئانالیزەکرنا مژارێن ئاستاتیکایێ بیت ، یان کجەک دخوازیت خوپێش بێخیت دوارێ راگەهاندنێدا ، رێڤەبەڕیا سایتی هەولا بێرێزیا وێ یان وی ددەت ، دورا دبیت د دیالوکو دیبەیتێن خودا بێژیتە جڤاک من ((چار تەلیسێن پەرتوکا خاندنە/ ؟!وی دەمی مروڤەک زانستا سایکولوژی وئایدیولوژیا بێخیتە سەرخەت بو خاندنا ناڤەندا زاناریێن وی یێن هزرمەندی و خاندنەک کورد لسەر ناڤەنداسایکولوژیا کارەکتەرێن بڤی ئاوایێ یێن راگەهاندکارو میداکار دێ دەرکەڤیت کو هەمو پیروزی کرنە د (شەش سەنتیناندا یان گەلەک بلا حەفت سەنتین بێن)؟! رامان کارەکتەرێن بڤی ئاوای هەولادروست کرنا کێشەیێن خێزانی ددەن ، بوجی چونکە مەسرەف ل عەقلو مەژیێ خو نەکریێە یانی بێژە (10)هزارێ عیراقی ل عەقلێ خو نەدایە ، ئەنجام دێ هند چیرکو چیڤانوکا نڤیسن و ئارمانجاوان دروست کرنا کێشەیێن خێزانیە ، نەک ئەف یەک خو دناڤا دەسهەلاتا چارێدا ب تەنێ دبینیت بەلکو مەدیایە ، بەلکو خو شوردکەتە ناڤا ئەدەبیات و وێژیێدا ژی ، بو نمونە چەتەکێ مودرێن دێ روماناچێکەت ناڤ و جهێن جوکرافی ئینیت و چ خەبەرا بێرێزە دێ ژ جڤاکیرابێژیت دادگەھ و یاساژی قیمەتا خولیا جگارێ لایێ وانا ، تێکستێن پشکەک ژ رۆمانێت کوردان یێن ڤان داویا کەلەک پرسا دبەرسڤینن ، لەوران حەقێ منە ئەز داخازێ ژ وەزارەتا نافخویا فرنسا بکەم ، ئەگەر جنازێ (جان جاک روسو) مابیت بینیت ناڤا ڤی جڤاکی و پرسار ژێبکەم بەلکو ب هیمەتا یەزدان ساخبیتەڤە داکو جارەک دی بنگەها زانستا جڤاکی تایبەت بو کووردان دانیت یان پێویستە جنازێ( توماس هوبزێ/ بەریتانی) خودیێ زانستا جڤاکی بکەڤیت ناڤا جڤاکا کورداندا بەلکو زانستا جڤاکبوینێ بو وان روژنامەڤانێت خودانێت جاچمکا بێژیت یێنکو جڤاک بێرومەت دکەن دهێلا باوەریێن روحدا پێویستە( مارتن لوثر)ەرەک ساخبیت ناڤا کورداندا دگەل هەڤ ئالێ خو (ڤولتێر)ەک داکورێیاراست بدەت ڤان جورە کارەکتەرێن خەبەربێژ مەدیایان نڤیسەرێن بناف نڤیسەرو بێژن کار راماناتەخا روشەنگێرە بێژن ، لێ پشکا هەرا زورا کارەکتەرێن مەدیایێ یێن مە جڤاکا کورد جهێ خاندنو سەر راستیانا (شەرەفنامەیا شەرەفخانێ بدلیسی) بخینن و بێخن بەر بەحسو لێکولینا ، (دیوانێت بێ پەردە یێن ئەحمەدێ نالبەند) تێخن بەربەحسو لێکولینا ب حوکومێ وێ یەکێ دەما نالبەند دیوانێت خویێن بێ پەردە نڤیساندن د عەشقاخودا شێت ببو ،
بوچی بڤی ئاوایێ ، چونکە پشکەک ژکارەگتەرێن مەدیایی عاتفیەتا وانا زالترە لسەر عەقلانییەتێ ، رامان لایەنێ مێشکێ لاشعرو جهێ شعور تێخن سەرخەت ، ئەنجام دێ دنیایا ب دەهان رەنگا خو خەملاندی دێ ب سرتا (شەش سەنتینا یان بلا حەفت سەنتیناندا )بینن ، لەومان کارەکتەرەک خەبەر بێژ و بێرێز و چ ژ پرەنسیپێن جڤاکی نەتەوەیێ فێم ناکەن ، ئەنجام ژیانکرنەک وەکە بونەوەرێن خوەزایی دی خودەت ژیان کرن بو نمونە ۆەک( بەرازەکێ) کو بەراز نەشێت لە لسەر ملێ خویێ چەپێ بزفریت نەژی یێ راستی ، لەوران ئەز ڤێرێ پرسەکێ ژ (توماس هوبزێ/ بریتانی) دکەم خودیێ دامەزراندنا زانستا جڤاکییە بو دایکا جڤاکێن جیهانی کو بەریتانینە"هوبر" دبێژیت مافێن مروڤان مافێن خوەرستینە نەک وەرگرتینە ، کاک" هوبز" کابێژە ئەو مافێن خوەرستی یێن جڤاکو کەلێ مە د دەستێن ڤان جورە کارەکتەراندا، بونمونە ئەوکارەکتەریا روژنامەڤانی یێن کو (ب زمانێ ژمارا ئاخفتی لسەر رومەتا زاروکێن کوردان؟!دیسان ئەز پرسەک دی ژ( جان جاک روسو)دکەم خوەدیێ کونکریتێکرنا زانستا جڤاکیا مروڤاهی ، مادەم تو دبێژی (مروڤ وەکە گیایەیێیە چاوان وی گیا پێویست ب چاڤدان و ئافدان و سەخبێریکرنێیە داکو ب گەش و گەشاو بمینیت /، پانێ رومەتا دەنگێ ئازاد دهێت هشک کرن کاک "روسو" ، جڤاکێن هێش د دەست پێکاجڤاکبوینێت خودا دێ ب چێروکو جیڤانوکاڤە مژولبێن بەلگەیا مە ئەگەر ل سالێن( 1500/ز، ا ندا مە کووردان رێزدارەکێ وەک" مەلایێ جزیڕی "هەبیت پا جڤاکا ئالمان "مارتن لوثر"ەر هەبو ب هەمو کێشانو پیڤانێت وێژەیی و داتانێن جیهانی یێن عەقلمەندی" لوثر" ل سالا( 1517)موراخول ناڤاریفرومێن ئول و عەقلمەندداگرت ، تانوکە جڤاکو نەتەوا کورد هزرێن فیندە مینتالیست رێڤە دبەن دهێلادیداکارەکەتەر بویەک سیکولارێ سەرژی هێلینکێن عەقلان خو ب روشەنگەر دزانیت ئەف کارەکتەرێن بڤان شێوەیان دبێژن جڤاک ئەمین پێشەنگێن جڤاک
لەوران رومەت و لوژیکی مروڤ و تاکبوینا تاکێ کوردێ مەزیبوتامی د سەد سالا (21/ب بهایێ( پێنج هزارێ عیراقی) ل بازاران کرین فروتن پێ دهێت کرن بوچی چونکە یێکو عەقلو مەژیێ وی کارکرناڤاجڤاکە
